تشریفات گمرکی به عنوان یکی از ارکان حیاتی در تجارت بینالملل شناخته میشوند و نقش بسزایی در صحت معاملات تجاری ایفا میکنند. این فرایندها شامل مجموعهای از مقررات، رویهها و ضوابطی است که دولتها به منظور کنترل واردات و صادرات کالاها وضع میکنند.
علاوه بر اهداف اقتصادی، از جمله تسهیل جریان تجارت و پیشگیری از تقلب و قاچاق، تشریفات گمرک برای تضمین امنیت ملی، حمایت از صنایع داخلی و حفظ حقوق مالکیت فکری نیز اهمیت زیادی دارند. این رویهها معمولاً شامل مراحل اخذ مجوزهای لازم، محاسبه و پرداخت عوارض گمرکی، بررسی و ارزیابی محمولهها و اجرای محدودیتها یا تحریمهای مرتبط با کالاها میشوند.
تشریفات گمرکی چیست؟
در بازرگانی بینالمللی، هر کالایی که قصد ورود یا خروج از مرزهای یک کشور را دارد، باید از فرآیندی عبور کند که به آن تشریفات گمرکی گفته میشود. این روند شامل مجموعهای از اقدامات اداری و قانونی است که با هدف کنترل، نظارت و ثبت جابهجایی کالاها اجرا میگردد.
در این مسیر، اسناد و اطلاعات مربوط به محموله، مانند اظهارنامه گمرکی، باید تکمیل و به مراجع ذیربط ارائه شود. قوانین و دستورالعملهای هر کشور چارچوب این عملیات را مشخص میکنند تا علاوه بر تسهیل تجارت، از تخلفات مالی و قاچاق جلوگیری شود. در ایران نیز این ضوابط نه تنها جریان ورود و خروج کالا را سازماندهی میکند، بلکه با ایجاد شفافیت، رقابتی سالم میان فعالان اقتصادی به وجود میآورد و از تضییع حقوق مالیاتی پیشگیری میکند.
مراحل تشریفات گمرکی
مراحل انجام تشریفات گمرکی به شرح زیر است:
- اعلام رسمی ورود یا خروج کالا:
تاجران و بازرگانان موظفند ورود یا خروج محمولههای خود را به صورت رسمی به گمرک اطلاع دهند تا فرآیند ترخیص آغاز شود. - ارائه مدارک موردنیاز:
مدارکی مانند فاکتور خرید یا فروش، بارنامه حمل، گواهی مبدأ، تأییدیههای بهداشتی و اسناد بیمه باید به بخش مربوطه در گمرک تحویل داده شود تا پرونده کالا کامل گردد. - تسویه حقوق و عوارض گمرکی:
مطابق نوع و طبقهبندی کالا، هزینههای مربوط به عوارض و مالیاتهای تعیینشده باید پرداخت شود تا روند ترخیص ادامه پیدا کند. - کنترل و ارزیابی محموله:
ممکن است کارشناسان گمرک کالا را به صورت فیزیکی بررسی کرده و مشخصات آن را با قوانین داخلی و بینالمللی تطبیق دهند تا از صحت اطلاعات اطمینان حاصل شود. - صدور مجوز ترخیص و انتقال به مقصد:
پس از تکمیل تمام مراحل، مجوز ترخیص صادر شده و محموله میتواند محوطه گمرک را ترک کرده و به محل تعیینشده ارسال شود.
مراحل تشریفات گمرکی ترخیص کالا
روند ترخیص کالا از گمرک بسته به نوع محصول و مقررات مربوط به آن میتواند متفاوت باشد، بنابراین آگاهی از ضوابط قانونی هر گروه کالایی اهمیت زیادی دارد. برخی کالاها نیازمند مجوزهای ویژه از نهادهایی مانند وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هستند. به طور کلی، مسیر کلی انجام تشریفات گمرکی شامل مراحل زیر است:
- شناسایی و ارزیابی کالا:
در نخستین گام، نوع و ماهیت کالا باید به طور کامل مشخص شود. این کار شامل تعیین کد تعرفه گمرکی، توصیف ویژگیهای فنی و محاسبه ارزش واقعی آن است. ارزش کالا بر پایه عواملی نظیر قیمت اصلی، هزینههای بستهبندی و حمل و نقل تعیین میشود. - تکمیل و ارسال اظهارنامه:
پس از مشخص شدن اطلاعات کالا، باید اظهارنامه گمرکی از طریق سامانههای مربوط ثبت شود. این فرآیند صرفاً توسط صاحب کالا یا نماینده قانونی او انجام میگیرد. دقت در ثبت اطلاعات، از بروز مشکلات هنگام ترخیص جلوگیری میکند. در پایان ثبت، نسخه چاپی اظهارنامه و کد رهگیری آن نگهداری میشود. - تأیید و صدور شماره ثبت:
بعد از بررسی مدارک و مطابقت شرایط کالا با مقررات، گمرک صحت اطلاعات را تأیید کرده و شماره ثبت اختصاصی برای پرونده صادر میکند. - کنترل و بازرسی کالا:
تمام محمولههای وارداتی یا صادراتی بر اساس مسیرهای مشخصی مانند مسیر سبز، زرد یا قرمز مورد ارزیابی قرار میگیرند. در صورتی که کالا در مسیر زرد یا قرمز قرار گیرد، کارشناسان مجدداً مشخصات و اطلاعات آن را با دادههای ثبتشده توسط صاحب کالا مقایسه میکنند. در صورت تأیید صحت اطلاعات، محموله به مرحله بعد منتقل میشود. - اخذ مجوزهای قانونی:
برای ترخیص هر نوع کالا، دریافت مجوز از سازمانهای مرتبط امری ضروری است. بسته به ماهیت کالا، ممکن است نیاز به تأیید از نهادهایی مانند سازمان استاندارد، وزارت بهداشت، وزارت راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی یا اداره تجهیزات پزشکی وجود داشته باشد تا ورود کالا به کشور از نظر قانونی بلامانع باشد. - تعیین نرخ تعرفه گمرکی:
در این مرحله از تشریفات گمرکی، بر اساس نوع و ویژگیهای کالا، میزان تعرفه گمرکی آن مشخص میشود. چنانچه کالای مورد نظر تا این مرحله بدون مشکل پیش رود، آماده ورود به مرحله بعد خواهد بود. - پرداخت حقوق و عوارض گمرکی:
صاحب کالا باید مبلغ تعیینشده توسط گمرک را بهعنوان مالیات و عوارض پرداخت کند. با انجام این پرداخت، مجوز رسمی ترخیص یا همان پروانه سبز صادر میشود که اجازه خروج کالا از گمرک را فراهم میسازد. - مجوز حمل و بارگیری:
بعد از دریافت پروانه سبز، مالک کالا موظف است هزینههای مربوط به بارگیری، جابهجایی و انبارداری را پرداخت کند. این هزینهها شامل مخارج نگهداری کالا در انبارهای گمرک و عملیات حمل آن به مقصد مورد نظر است. - خروج کالا از محوطه گمرک:
در گام پایانی، کارشناسان گمرک تمام اسناد و مدارک را یکبار دیگر بررسی میکنند. پس از تأیید نهایی، مجوز خروج صادر شده و کالا میتواند محوطه گمرک را ترک کند.
تشریفات گمرکی صادرات چیست؟
در روند صادرات، بازرگان پیش از ارسال کالا به خارج از کشور باید مراحل مشخصی را طبق قوانین گمرکی طی کند. تشریفات گمرکی صادرات با ثبت اظهارنامه صادراتی آغاز میشود و شامل ارائه اسنادی همچون فاکتور فروش، بارنامه حمل، گواهی مبدأ و سایر مدارک الزامی است تا اطلاعات مربوط به محموله بررسی و با مقررات صادراتی تطبیق داده شود.
پس از ثبت و تحویل مدارک، کارشناسان گمرک محموله را ارزیابی کرده و در صورتی که مشکل قانونی یا محدودیتی وجود نداشته باشد، مجوز صدور کالا صادر میشود. سپس کالا به محل تعیینشده برای بازرسی و آمادهسازی حمل منتقل میگردد. رعایت کامل این مراحل و ارائه دقیق مستندات، موجب سرعتبخشی به فرآیند خروج رسمی کالا و جلوگیری از تأخیرها یا موانع حقوقی خواهد شد.
مراحل گمرکی صادرات کالا
همانطور که اشاره شد، پیش از آنکه یک محموله از مرزهای کشور خارج شود، صادرکننده باید مجموعهای از اقدامات اداری و عملیاتی را طبق ضوابط گمرکی به انجام برساند. در این بخش به بررسی جزئی مراحل تشریفات گمرکی صادرات کالا میپردازیم:
- تهیه و تکمیل مدارک موردنیاز:
پیش از هر چیز، صادرکننده باید اسناد مرتبط با محموله را آماده کند؛ از جمله اظهارنامه صادراتی که مشخصات دقیق کالا مانند نوع، ارزش، تعداد و وزن را درج میکند، مجوزهای لازم برای اقلام خاص، گواهی مبدأ که کشور تولیدکننده را معرفی میکند، بیمهنامه صادراتی و سایر مدارکی همچون فاکتور فروش یا لیست بستهبندی در صورت نیاز. - انتخاب محل انجام تشریفات:
محموله میتواند از هر یک از گمرکهای مجاز کشور تشریفات خود را انجام دهد. - ثبت و تحویل اسناد به گمرک:
صادرکننده یا نماینده رسمی او موظف است کلیه مدارک تهیهشده را به همراه اظهارنامه به بخش مربوطه در گمرک ارائه کند. - بررسی و ارزیابی توسط کارشناسان گمرک:
مأموران گمرک مدارک را کنترل کرده و در صورت لزوم، محموله را از نظر فیزیکی و ارزشگذاری بررسی میکنند. - پرداخت هزینههای قانونی:
چنانچه برای صادرات کالا، عوارض یا حقوق خاصی در نظر گرفته شده باشد، صادرکننده باید این مبالغ را به حساب گمرک واریز کند. - صدور مجوز نهایی صادرات:
پس از تکمیل مراحل فوق، پروانه صادراتی توسط گمرک صادر و تحویل صادرکننده میشود. - تحویل محموله و خروج از گمرک:
با ارائه پروانه صادراتی و انجام هماهنگیهای حمل و نقل، کالا از محوطه گمرک خارج شده و به مقصد خارج از کشور ارسال میشود.
اظهارنامه گمرکی چیست و نحوه تنظیم آن
اظهارنامه گمرکی در واقع مدرکی است که صاحب کالا یا نماینده قانونی او برای اعلام مشخصات محموله به گمرک تهیه میکند. این سند اطلاعات کاملی از جمله نوع کالا، تعداد، ارزش، وزن و کد تعرفهای آن را شامل میشود و به گمرک کمک میکند تا ارزیابی مالی و قانونی کالا را انجام دهد. پر کردن صحیح این فرم باعث میشود فرآیند ترخیص سریعتر پیش رود و از بروز مشکلات حقوقی یا پرداخت هزینههای اضافی جلوگیری شود.
مراحل انجام اظهارنامه در تشریفات گمرکی به شرح زیر است:
- جمعآوری اطلاعات محموله و صاحب کالا: ثبت مشخصات کامل مالک کالا، شرکت مربوطه و ویژگیهای دقیق کالا
- ثبت اولیه در سیستم گمرک: ارسال اطلاعات برای تأیید ابتدایی
- بازرسی و تطبیق فیزیکی: کارشناس گمرک کالا را بررسی میکند تا مطابقت آن با اطلاعات ثبتشده تأیید شود.
- تأیید کارشناسی: کارشناس ارزیابی، صحت اطلاعات و اسناد را امضا میکند.
- ارسال به واحد بررسی نهایی: اظهارنامه به واحد تخصصی گمرک منتقل میشود تا ارزیابی جامع انجام شود.
- تأیید نهایی و آمادهسازی پروانه: پس از بررسی، رئیس واحد ارزیابی پروانه ترخیص را صادر میکند.
- پرداخت هزینهها: مبلغ مربوط به حقوق و عوارض توسط مالک کالا پرداخت میشود و تطابق آن با سیستم بررسی میگردد.
- صدور رسید پرداخت: صندوقدار رسید رسمی پرداخت را صادر و تأیید میکند.
- چاپ پروانه ترخیص: پروانه چاپ شده مهر و امضا میشود.
- ثبت شماره پروانه و تحویل: شماره پروانه در دفتر گمرک ثبت شده و اظهارنامه به مالک کالا بازگردانده میشود.
کالا های ممنوعه صادراتی و وارداتی
در فرآیند تجارت بینالملل و طی کردن تشریفات گمرکی، برخی کالاها به دلیل مسائل قانونی، امنیتی یا فرهنگی اجازه ورود یا خروج ندارند. این ممنوعیتها را میتوان به چهار گروه اصلی تقسیم کرد:
ممنوعیت کامل واردات
برخی کالاها به طور مطلق اجازه ورود به کشور را ندارند، از جمله:
- کالاهایی که بر اساس موازین شرعی یا عرف جامعه غیرقابل پذیرش هستند.
- محصولات مشخص شده در جدول تعرفه گمرکی به عنوان ممنوع
- سلاحهای گرم و سرد که تنها با مجوز وزارت دفاع مجاز هستند.
- مواد مخدر و روانگردان که ورود آنها تنها با مجوز وزارت بهداشت امکانپذیر است.
- تجهیزات و قطعات الکترونیکی حساس تحت نظارت وزارت اطلاعات.
- اسکناس و بلیطهای قمار غیرقانونی
ممنوعیت موقت واردات
این گروه شامل کالاهایی است که ورود آنها تنها با رعایت شرایط خاص و مجوزهای موقت امکانپذیر است:
- محمولههایی که برای ورود موقت نیاز به تأیید مراجع قانونی دارند.
- کالاهایی که ورودشان منوط به موافقت وزارتخانههای مربوطه است.
- محمولههایی که به تأیید گمرک جهت ورود موقت نیاز دارند.
محدودیت ترانزیت خارجی
برخی کالاها اجازه عبور از کشور را برای مقاصد خارجی ندارند، معمولاً به دلایل امنیت ملی یا تصمیمات دولتی:
- محصولات تعیین شده توسط شورای امنیت ملی به عنوان ممنوع برای عبور ترانزیت
- کالاهایی که دولت بنا بر ملاحظات مختلف، اجازه عبور آنها را نمیدهد.
ممنوعیت صادرات
این محدودیت شامل کالاهایی است که خروج آنها از کشور مجاز نیست، مانند:
- کالاهایی که بر اساس قوانین شرعی یا مقررات عمومی صادرات ممنوع شدهاند.
- اشیای عتیقه و آثار فرهنگی که مطابق نظر سازمان میراث فرهنگی مجاز به صادرات نیستند.
تشریفات گمرکی غیر قطعی چیست؟
تشریفات غیرقطعی در گمرک به فرآیندی اشاره دارد که طی آن کالا بدون پرداخت فوری کامل حقوق و عوارض وارد قلمرو گمرکی میشود. در این روش، مالک کالا متعهد میشود که در مدت زمان مشخصی پس از ورود، مراحل کامل و نهایی ترخیص را انجام دهد و مالیاتها و هزینههای مربوط به کالا را پرداخت کند. این رویه به واردکنندگان امکان میدهد تا کالاها را سریعتر وارد کشور کنند و زمان کافی برای آمادهسازی مدارک و تکمیل تشریفات گمرکی قانونی داشته باشند.
نقش قبض انبار در تشریفات گمرکی
قبض انبار یکی از مدارک اساسی برای ترخیص کالا از گمرک به شمار میرود. این سند، تأییدی است بر ورود کالا به انبارهای گمرکی و نشان میدهد که تا زمان تکمیل مراحل قانونی، کالا در چه وضعیتی قرار دارد.
در مراحل تشریفات گمرکی، کالاها به گمرک تحویل داده میشوند و بر اساس آن قبض انبار صادر میگردد. این سند هم نشاندهنده مالکیت کالا در انبار گمرکی است و هم برای تعیین هزینههای نگهداری و مدیریت کالا در طول اقامت آن در انبار استفاده میشود.
سخن پایانی
تشریفات گمرکی یکی از مهمترین عناصر تجارت بینالمللی است که رعایت دقیق آن، هم از نظر قانونی و هم از نظر اقتصادی، برای واردکنندگان و صادرکنندگان بسیار مهم است. آشنایی با مراحل ترخیص کالا، اسناد مورد نیاز، انواع اظهارنامه و محدودیتهای قانونی، نه تنها موجب کاهش تأخیر و هزینهها میشود، بلکه امنیت و صحت جریان تجاری را نیز تضمین میکند.
برای تسهیل امور گمرکی و تسریع در روند واردات و صادرات، میتوانید از سامانه دریچه تجارت بهره ببرید. این سامانه به عنوان بستری بیواسطه برای تأمین کالاهای صنعتی، همیاری پایاپای صنعتگران و ارائه خدمات بازاریابی، فروش و صادرات محصولات، مسیر تجارت داخلی و بینالمللی را برای فعالان اقتصادی هموار میکند.
سوالات متداول
تشریفات گمرکی دقیقاً شامل چه مراحلی است؟
تشریفات گمرکی مجموعهای از مراحل قانونی است که کالا باید پیش از ورود یا خروج از کشور طی کند. این مراحل شامل آمادهسازی اسناد و مدارک، ثبت اظهارنامه، ارزیابی کالا توسط کارشناسان، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، دریافت مجوزهای لازم و در نهایت ترخیص کالا است.
آیا همه کالاها باید از گمرک عبور کنند؟
بله، هر کالایی که به کشور وارد یا از کشور صادر شود، مشمول تشریفات گمرکی است. البته برای برخی کالاهای خاص ممکن است مجوزهای اضافی یا محدودیتهایی وجود داشته باشد، مانند کالاهای پزشکی، مواد شیمیایی یا کالاهای ممنوعه.
چه کالاهایی ورود یا صادراتشان ممنوع است؟
کالاهای ممنوعه شامل مواردی مانند مواد مخدر، سلاحهای بدون مجوز، کالاهای مشمول قوانین قرنطینه یا اشیای عتیقه و تاریخی است. همچنین برخی کالاها ممکن است فقط با مجوز خاص از گمرک وارد یا صادر شوند.
