کارنه تیر (TIR Carnet) یکی از مدارک کلیدی و ضروری برای حمل و نقل زمینی کالا است. اگر قصد فعالیت در حوزه حمل و نقل زمینی دارید، آشنایی کامل با مفهوم و کاربرد این سند برای شما اهمیت زیادی دارد. این مدرک ابزاری کلیدی برای آسانتر کردن عبور کالاها از مرزهای بینالمللی محسوب میشود. برای معرفی کاملتر این مجوز، باید بدانید که TIR مخفف عبارت فرانسوی «Transports Internationaux Routiers» است که به معنی حمل و نقل بینالمللی جادهای است.
کنوانسیون TIR در سال ۱۹۷۵ شکل گرفت تا فرآیند ترانزیت کالا بین کشورها را سریعتر و سادهتر کند و همچنین از خسارات و تاخیرهای ناشی از بازرسیهای متعدد گمرکی جلوگیری کند. این کنوانسیون بستری قانونی فراهم میکند که به کامیونها اجازه میدهد بدون باز شدن بستهها و کنترل مکرر در مرزهای مختلف، کالاها را با امنیت و سرعت به مقصد برسانند. بدین ترتیب، TIR Carnet نقش کلیدی در تسهیل حمل و نقل بینالمللی جادهای ایفا میکند و برای بازرگانان و شرکتهای حمل و نقل اهمیت خاصی دارد. مثلا قیمت فولاد آلیاژی برای صادرات تا حدی به هزینه های حمل و نقل آن بستگی دارد.
با استفاده از این مجوز، فرآیند ترانزیت کالاها سریعتر و سادهتر انجام میشود و از پیچیدگیهای گمرکی تا حد زیادی کاسته میشود. مثلا فروش ماشین آلات نورد در صنعت فولاد توسط کشورهایی انجام می شود تنها امکان ترانزیت زمینی دارند. کارنه تیر واردات آنها را ساده تر میکند. این مقاله، قصد داریم بهطور جامع درباره این مدرک صحبت کنیم، نحوه دریافت آن را بررسی و نکات مهمی که باید درباره آن بدانید را بیان کنیم.
نحوه دریافت مجوز کارنه تیر
کارنه تیر در واقع یک توافقنامه بینالمللی است که نقش بسیار مهمی در تسریع روند حمل کالاهای زمینی ایفا میکند و مختص حمل و نقل جادهای است. به این معنی که برای حمل کالا به روشهای هوایی یا دریایی کاربرد ندارد. در این سند، اطلاعات مهمی مانند جزئیات گمرک، مسیرهای مجاز عبور کالا و مسئولیتهای شرکت حمل بار ثبت میشود. قواننین حمل و نقل بین الملل اینکوترمز نام دارد و میتوانند بسیار پیچیده باشند. حتی برای حمل و نقل جاده ای که موضوع ساده ای به نظر می رسد باید حتما بدانید که اینکوترمز چیست سپس اقدام کنید.
دریافت این مجوز در کشورهای عضو کمی تفاوت دارد اما معیارهای اصلی مشابه است. برای دریافت این مجوز، باید پیشزمینهای از قوانین گمرکی و مالیاتی نداشته باشید، تعهدنامهای به انجمن ملی حمل و نقل جادهای ارائه کنید و الزامات ضمانتی، از جمله پرداخت ودیعه تضمینی، را رعایت کنید.
اعتبار این کارت معمولا مشخص است و تمدید هم نمیشود. بازرگانان باید توجه کنند که پیش از دریافت هرگونه مجوز اضافی، مدارک پایهای مثل استانداردهای اجباری را تهیه کنند تا فرآیند صادرات و واردات بدون مشکل پیش رود.
هزینه دریافت کارنه تیر
هزینه صدور کارنه تیر متغیر است و تحت تاثیر عوامل مختلفی تعیین میشود. برآورد و تعیین این هزینهها به عهده کنوانسیون تیر است که هر سال با بررسی شرایط و عوامل موثر، مبلغ هزینه صدور این مجوز برای هر کشور را محاسبه و اعلام میکند. برای مثال، در سال ۲۰۲۱ هزینه صدور دفترچه TIR Carnet ۶ برگی برای ایران معادل ۳۱.۵۷ دلار و برای دفترچه ۱۴ برگی حدود ۵۴.۷۷ دلار تعیین شده بود.
افرادی که در ایران اقامت دارند و قصد دریافت این سند را دارند، باید مبلغ هزینه را بر اساس نرخ دلار داخلی پرداخت کنند. سپس میتوانند مجوز خود را از نمایندگی کانونهای جهانگردی و کشورهای عضو اتحادیه گمرکی واقع در تهران دریافت نمایند. این روند صدور و پرداخت هزینهها تضمین میکند که حمل و نقل زمینی کالاها طبق قوانین بینالمللی و مقررات کنوانسیون TIR انجام شود.
مثلا شیلی بزرگترین تولید کننده مس در جهان است. خرید مقاطع مس توسط ایالات متحده آمریکا بخش بزرگی از بازار شیلی را تامین میکند. بخشی از این صادرات زمینی انجام میشود که باید از بین کشور های آمریکای جنوبی و مرکز عبور کند. کارنه تیر در اینجا کار را بسیار آسان تر میکند.
شرایط دریافت کارنه تیر
کارنه تیر توسط انجمنهای حمل و نقل جادهای هر کشور صادر میشود و دارای اعتبار بینالمللی است. سند کارنه TIR علاوه بر مشخصات کالا، فرستنده و مقصد، ضمانت مالی نیز دارد.
وقتی کامیون به مرز گمرکی میرسد، نیازی به پرداخت عوارض واردات و مالیات نیست و این پرداختها به حالت تعلیق درمیآید. اگر کامیون بدون تخلیه کالا از کشور عبور کند، هیچ مالیاتی تعلق نمیگیرد، اما در صورت عدم خروج کامل کالا، مالیات به واردکننده اعلام میشود و ضمانت مالی تعهد پرداخت مالیات را متوقف میکند.
ترانزیت TIR بهصورت محموله مهر و موم شده (باند شده) انجام میشود و کامیون باید دارای مهر و موم و کارت مخصوص باشد. سیستم پرداخت و تضمین مالی توسط اتحادیه بینالمللی حمل و نقل جادهای (IRU) مدیریت میشود.
در ادامه به برخی از مهمترین شرایط و مقررات مربوط به رویه این مجوز در حمل و نقل بینالمللی اشاره میکنیم:
- هر دفترچه کارنه تیر فقط برای یک محموله تجاری خاص قابل استفاده است و نمیتوان آن را برای چند محموله به کار برد.
- بر اساس قوانین TIR Carnet، وسیله نقلیه باید بارگیری را در کشور مبدا انجام دهد و تخلیه کالا فقط در کشور مقصد صورت گیرد. بارگیری یا اضافه کردن کالا در مسیر مجاز نیست.
- وسیله نقلیه حامل محموله باید مطابق استانداردهای تعیین شده توسط کنوانسیون تیر باشد و توسط نمایندگیهای کنوانسیون مورد تایید قرار گیرد. یک مثال از این مورد، خرید تجهیزات برودتی مناسب برای وسایل نقلیه ای است که بار های فاسد شدنی حمل میکنند.
- این مدرک باید در زمان حمل کالا دارای تاریخ اعتبار معتبر باشد.
- اگر مدت اعتبار این مدرک پیش از رسیدن به مقصد به پایان برسد، امکان استفاده از آن در گمرکهای بین راه تا زمان رسیدن به مقصد وجود دارد.
- این مجوز برای یک محموله تجاری، کلیه واحدهای کالا و وسیله نقلیه را پوشش میدهد.
- در صورت عبور محموله از کشوری که عضو کنوانسیون تیر نیست، اعتبار و رویه TIR Carnet در آن کشور به حالت تعلیق درمیآید.
شرایط استفاده از کارنه تیر
برای بهرهمندی از کارنه تیر، رعایت چند شرط زیر ضروری است:
- عضویت کشور مبدا و مقصد در کنوانسیون TIR: هم کشور واردکننده و هم صادرکننده باید عضو رسمی این کنوانسیون باشند تا امکان استفاده از این مجوز فراهم گردد.
- استفاده از وسایل نقلیه مجاز: حمل کالا باید با خودروهایی انجام شود که استانداردهای فنی و ایمنی مشخص شده در کنوانسیون TIR را دارا باشند.
- تکمیل دقیق مجوز: تمامی اطلاعات لازم در سند باید به صورت کامل و صحیح درج شود تا از بروز مشکل در مرزها جلوگیری شود.
- ارائه مدارک مورد نیاز: متقاضیان باید مدارکی مانند فاکتور تجاری، لیست بستهبندی کالا و سایر مستندات مرتبط را برای اخذ مجوز تحویل دهند.
مزایای کارنه تیر
با داشتن مدرک کارنه تیر، شرکتهای حمل و نقل دیگر نیازی به دریافت مجوزهای گمرکی جداگانه برای انتقال کالا بین کشورها نخواهند داشت. این مسئله باعث افزایش سرعت حمل و نقل بینالمللی و کاهش هزینههای مرتبط میشود. برخی از مهمترین مزایای استفاده از این مجوز در حمل و نقل زمینی بینالمللی عبارتند از:
- تسهیل فرآیندهای گمرکی و جابجایی محمولهها با حذف نیاز به تضمینهای اضافی در گمرکهای مسیر
- کاهش هزینهها و زمان انتقال کالا با حذف نیاز به ارائه اظهارنامهها و تضمینهای محلی
- پیشگیری از خسارتهای ناشی از بازرسیهای مکرر در گمرکهای متعدد
- آسانسازی امور حمل و نقل بینالمللی و تسریع در ترانزیت کالا
- جلوگیری از ایجاد ترافیک و تاخیر در مسیرهای بازرسی کالا
موارد مذکور در سند کارنه تیر
سند کارنه تیر که برای ترانزیت بینالمللی کالا در کشور مبدا صادر میشود، نقش مهمی در تسریع فرآیند حمل و نقل و تسهیل بازرسی کالاها دارد. این سند حداقل دارای دو کوپن در هر کشور ترانزیت بوده و به زبان فرانسوی چاپ میشود، هرچند ممکن است صفحات اضافی به زبان کشور مبدا نیز ضمیمه شود. مشخصات مهم درج شده در این مدرک عبارتند از:
- شماره سریال منحصربهفرد برای شناسایی سند
- نام و آدرس صادرکننده کارنه تیر
- نام و آدرس معاملهکننده که کالا را خریداری و حمل میکند
- نام و آدرس شرکت حمل و نقل مسئول جابهجایی کالا
- شمارههای ثبت مربوط به شرکت حمل و نقل، صادرکننده و معاملهکننده
- جزئیات دقیق کالا شامل نام، تعداد، وزن، حجم، ارزش و اطلاعات مرتبط
- تاریخهای شروع حمل و نقل و ورود به مقصد
- امضاهای مجاز شرکت حمل و نقل، صادرکننده و معاملهکننده جهت تایید صحت اطلاعات
مدت اعتبار کارنه تیر
کارنه تیر دارای مدت زمان اعتبار مشخصی است که قبلا معادل ۷۵ روز بود. اما بر اساس آخرین اطلاعیه اتاق بازرگانی، صنایع و معادن، مدت اعتبار آن برای دفترچههای ۶ تا ۱۴ برگی به ۱۲۰ روز افزایش یافته است. این تغییر به منظور تسهیل بیشتر در فرآیند حمل و نقل بینالمللی و افزایش مدت استفاده از این سند انجام شده است.
نکات مهم در پر کردن فرم کارنه تیر
دفترچه کارنه تیر شامل بخشهای مختلفی است که هرکدام نقش خاصی در روند حمل و نقل بینالمللی ایفا میکنند. اجزای اصلی دفترچه عبارتند از:
- صفحه جلد روی دفترچه
- صفحه جلد آخر دفترچه
- مانیفست زرد رنگ مربوط به کالای گمرکی
- یک جفت وله (برگه پشت و رو) با رنگهای سفید و سبز
- گزارش تایید شده
- ته چک جداشدنی
برای پر کردن فرم نیز باید به نکات مهمی توجه داشت:
- اطلاعات هر وسیله نقلیه باید بهطور جداگانه ثبت شده و شماره ثبت دقیق آن قید شود.
- تاریخ نوشته شده در کارنه تیر باید بهصورت استاندارد یعنی روز/ماه/سال نوشته شود.
- در صورت وجود اشتباه، نباید مطلبی پاک یا بازنویسی شود؛ بلکه خط زده شده و اصلاحات باید توسط مراجع گمرکی تایید شوند.
- ادارات گمرک موظفند نام و محل خود را بهصورت واضح و دقیق در سند وارد کنند.
تاریخچه کارنه تیر
برای تسریع در حمل و نقل بینالمللی، کاهش تشریفات گمرکی و جلوگیری از خسارات احتمالی در روند ترانزیت کالا، کنوانسیونی تحت عنوان «کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بینالمللی کالا در جادهها تحت کارنههای تیر» به ابتکار اتحادیه بینالمللی حمل و نقل جادهای در سال ۱۹۵۹ ایجاد شد که در سال ۱۹۷۵ جای خود را به کنوانسیون جدیدی با همین عنوان داد.
بر اساس این کنوانسیون، سندی به نام کارنه تیر یا دفترچه تیر برای ترانزیت بینالمللی کالا صادر میشود. اعضای کنوانسیون موظف هستند سازمانی را برای صدور TIR Carnet و تضمین پرداخت هزینههای ناشی از تخلفات از مقررات کنوانسیون تعیین کنند. طبق قانون الحاق ایران به این کنوانسیون در سال ۱۳۶۳، اتاق بازرگانی، صنایع و معادن بهعنوان مرجع صادرکننده و ضامن در ایران تعیین شده است.
کشور های عضو کارنه تیر
اکثر کشورهای عضو سازمان ملل متحد عضو کنوانسیون TIR هستند و این مجوز را بهعنوان سندی معتبر در حمل و نقل بینالمللی به رسمیت میشناسند. برای مشاهده لیست کامل کشورهای عضو، میتوانید به وبسایتهای رسمی کنوانسیون TIR مراجعه کنید.
این مجوز عمدتا در کشورهای عضو کنوانسیون معتبر است که شامل بخش وسیعی از کشورهای اروپایی، آسیایی و همچنین تعدادی از کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی میشود. هر کشور ممکن است قوانین و مقررات خاص خود را در رابطه با استفاده از کارنه تیر داشته باشد؛ بنابراین، تاجران و شرکتهای حمل و نقل باید با قوانین محلی هر کشور آشنا باشند تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنند. تا دسامبر ۲۰۲۰، تعداد اعضای کنوانسیون TIR به ۷۷ عضو رسیده است که شامل ۷۶ کشور و برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا است.
روش TIR اغلب در کشورهای اروپای شرقی که عضو اتحادیه اروپا نیستند، مانند روسیه و اوکراین، همچنین ترکیه و برخی مناطق خاور نزدیک کاربرد بیشتری دارد. با ایجاد بازار واحد اروپایی، استفاده از روش TIR برای حمل و نقل کالا در داخل اتحادیه اروپا عملا غیرضروری شده است.
کارنههای TIR دوباره نقش مهمی ایفا میکنند و میتوانند به عنوان راهحلی برای حمل و نقل کالا بین بریتانیای کبیر و سایر کشورهای اروپایی، یا برای ترانزیت کالاها به داخل اتحادیه اروپا، مانند مسیر بین ایرلند و سرزمین اصلی اروپا، مورد استفاده قرار گیرند.
با توجه به عضویت ایران در کنوانسیون TIR، تاجران و بازرگانان این امکان را دارند که برای حمل و نقل زمینی کالاهای خود، از اسناد این کنوانسیون به صورت ترکیبی استفاده کنند. این روش باعث میشود که کالاها در طول مسیر عبوری از کشورهای مختلف، نیازی به بازرسیهای مکرر گمرکی نداشته باشند.
در نتیجه، روند انتقال کالاها سریعتر انجام شده و ریسک آسیب دیدن یا شکستگی کالاها به حداقل میرسد. چرا که هر بار باز و بسته شدن درب وسیله نقلیه در گمرکهای مختلف میتواند احتمال خسارت به کالا را افزایش دهد. با استفاده از این مجوز، تنها در مقصد نهایی، درب وسیله نقلیه باز شده و کالا تحویل طرف دوم معامله میشود که این موضوع فرآیند حمل و نقل را بسیار سادهتر و ایمنتر میکند.
سخن نهایی
کارنه تیر به عنوان یکی از مهمترین اسناد بینالمللی در حمل و نقل زمینی کالا، نقش بسیار موثری در تسریع روند ترانزیت و تسهیل امور گمرکی دارد. با استفاده از این سند، تجار و شرکتهای حمل و نقل میتوانند ضمن کاهش چشمگیر زمان و هزینههای ناشی از بازرسیهای متعدد، امنیت و سلامت کالاهای خود را در مسیرهای بینالمللی تضمین کنند. این سند با ارائه تضمین مالی و تسهیل روندهای اداری، امکان ترانزیت آسانتر و بدون دردسر را فراهم میآورد.
در همین راستا، سامانه دریچه تجارت بهعنوان یک پلتفرم جامع در حوزه بازرگانی بینالملل، خدمات متنوعی را در اختیار کاربران خود قرار میدهد. کاربران دریچه تجارت میتوانند علاوه بر ثبت درخواست استعلام قیمت برای کالاهای مورد نظر، خدمات تخصصی بازرگانی مانند بازرسی کالا، ثبت سفارش، اخذ مجوزات، ترخیص کالا از گمرک، حواله ارزی و خرید از سایتهای خارجی را نیز استعلام کنند. همچنین، امکان درخواست استعلام برای انواع حمل و نقل هوایی، ریلی، جادهای و دریایی فراهم شده است تا فرآیند تجارت بینالمللی شما آسانتر و بهینهتر انجام شود.
سوالات متداول
کارنه تیر چیست؟
TIR Carnet یک سند گمرکی بینالمللی است که به منظور تسهیل حمل و نقل زمینی کالا بین کشورهای عضو کنوانسیون TIR صادر میشود. این سند بهعنوان تضمینی برای پرداخت عوارض و مالیاتهای احتمالی عمل میکند و موجب میشود تا در مسیر ترانزیت کالا، نیاز به بازرسیهای مکرر گمرکی و پرداخت هزینههای متعدد نباشد.
چه کشورهایی از کارنه تیر استفاده میکنند؟
کارنه تیر در بیش از ۷۰ کشور عضو کنوانسیون TIR معتبر است. این کشورها شامل اکثر کشورهای اروپایی، برخی کشورهای آسیایی، آفریقایی و حتی بخشهایی از آمریکای جنوبی میشود. از آنجا که هر کشور قوانین خاص خود را درباره استفاده از این سند دارد، تاجران باید قوانین محلی کشور مقصد و کشورهای مسیر را نیز بهخوبی بشناسند. ایران نیز بهعنوان یکی از اعضای کنوانسیون، مجاز به استفاده از این سند برای حمل و نقل کالاهای بینالمللی است.
چه کسی کارنه تیر را صادر میکند؟
در هر کشور عضو کنوانسیون، سازمان یا انجمنی خاص مسئول صدور این مجوز است. در ایران، اتاق بازرگانی، صنایع و معادن بهعنوان موسسه صادرکننده و ضامن TIR Carnet تعیین شده است.
آیا میتوان کارنه تیر را در کشورهای غیرعضو کنوانسیون استفاده کرد؟
خیر، این مجوز تنها در کشورهای عضو کنوانسیون TIR معتبر است و استفاده از آن در کشورهایی که عضو نیستند امکانپذیر نیست. در صورت عبور از کشوری که عضو کنوانسیون نیست، رویه کارنه تیر به حالت تعلیق در میآید و ممکن است فرآیندهای گمرکی جداگانه و بازرسیهای معمول اعمال شود.
آیا با TIR Carnet نیاز به پرداخت عوارض در گمرکهای بین مسیر هست؟
یکی از ویژگیهای مهم این سند این است که پرداخت عوارض، مالیات و سایر هزینههای گمرکی تا رسیدن کالا به مقصد نهایی به حالت تعلیق درمیآید. به عبارت دیگر، در مرزهای بینالمللی که وسیله نقلیه از آنها عبور میکند، نیازی به پرداخت هزینههای وارداتی و بازرسیهای کامل نیست مگر در مقصد نهایی.
برای استفاده مجوز کارنه تیر چه شرایطی باید رعایت شود؟
برای بهرهمندی از مزایای کارنه تیر، باید چند شرط مهم رعایت شود:
- کشور مبدا و مقصد باید عضو کنوانسیون TIR باشند.
- وسیله نقلیه باید مطابق با استانداردهای تعریف شده کنوانسیون TIR باشد و از نمایندگیهای مجاز کنوانسیون تایید شده باشد.
- کارنه تیر باید بهصورت دقیق و کامل پر شده و در طول مدت اعتبار معتبر باشد. همچنین مدارک لازم مانند فاکتور تجاری، لیست بستهبندی و سایر مستندات باید به همراه داشته شود.
مزایای استفاده از کارنه تیر چیست؟
مهمترین مزایا شامل تسهیل فرآیندهای گمرکی با حذف نیاز به تضمینهای جداگانه در هر گمرک، کاهش هزینهها و زمان حمل و نقل، جلوگیری از بازرسیهای متعدد که ممکن است به کالا آسیب برساند، تسهیل ترانزیت و جلوگیری از ایجاد ترافیک در مرزهای گمرکی است.
