در قاعد DAP، کالا در نقطهای توافقی و مشخص به خریدار تحویل داده میشود، اما پیش از ترخیص نهایی. این تحویل تا مرز کشور مقصد یا حتی محل تعیینشده در کشور مقصد میتواند ادامه یابد. برای درک کامل اینکه DAP چیست و چه پیامدهایی برای طرفین معامله دارد، باید تمامی زوایا، قوانین و مسئولیتهای مربوط به آن را بهصورت عمیق بررسی کرد.
در تجارت بینالمللی، قوانین و قواعد اینکوترمز نقش حیاتی در شفافسازی روابط بین خریدار و فروشنده ایفا میکنند. هرکدام از این قواعد، چارچوبی مشخص برای نحوه انتقال کالا، هزینهها، ریسکها و تعهدات فراهم میکنند. یکی از پرکاربردترین این قواعد، اینکوترمز DAP یا Delivered At Place است که بهویژه در معاملات مدرن و بازرگانی جهانی جایگاه خاصی یافته است.
شرایط استفاده از اینکوترمز DAP
اینکوترمز DAP یا “تحویل در محل تعیینشده” از جمله قواعدی است که در آن فروشنده بیشترین سهم را در فرآیند حملونقل بهعهده میگیرد، اما مرحله نهایی ترخیص و تخلیه کالا را به خریدار واگذار میکند. انتخاب این قاعده اغلب زمانی صورت میگیرد که خریدار ترجیح میدهد فرآیندهای گمرکی کشور مقصد و پرداخت هزینههای واردات را خود مدیریت کند. به همین دلیل، DAP بهویژه در شرایطی که خریدار از ساختار حقوقی و گمرکی کشور مقصد آگاهی دارد یا دارای شبکه توزیع بومی است، عملکردی بسیار مناسب و منعطف دارد.
1. قراردادهایی با مقصد مشخص:
DAP زمانی بیشترین بازدهی را دارد که محل دقیق تحویل کالا از ابتدا در قرارداد مشخص شده باشد؛ مانند «سایت پروژه عمرانی در ناحیه صنعتی دوبی» یا «درب اصلی کارخانه خریدار در شهر بوردو». دقت در تعیین محل تحویل نهتنها مانع از بروز اختلافات احتمالی میشود، بلکه میزان مسئولیت فروشنده را نیز بهصورت شفاف مشخص میکند.
2. مناسب برای کالاهای حساس یا پروژهای:
در مواردی که نوع کالا حساس، گرانقیمت یا دارای زمان تحویل حیاتی است (مثل تجهیزات پزشکی، دستگاههای صنعتی یا سازههای پروژهای)، قاعده DAP با کاهش فشار عملیاتی بر خریدار، امکان تمرکز بیشتر بر کنترل کیفی و تطبیق محصول را برای وی فراهم میآورد. فروشنده موظف است تا آخرین لحظه حمل کالا را هدایت و پایش کند.
3. کنترل عملیاتی بیشتر برای خریدار:
بسیاری از خریداران بینالمللی بهدلایل مالیاتی یا حقوقی، تمایل دارند فرآیند ترخیص گمرکی را بهطور مستقیم انجام دهند. در چنین شرایطی، DAP انتخابی هوشمندانه است، زیرا کنترل نهایی کالا، زمانبندی ترخیص و تخصیص منابع وارداتی را به خود خریدار واگذار میکند.
وظایف فروشنده در DAP چیست
پاسخ به این سؤال که وظایف فروشنده در DAP چیست، به بررسی دقیق مسئولیتهایی نیاز دارد که طبق تعریف اینکوترمز، تا مرحله تحویل کالا در نقطه توافقی ادامه دارد. فروشنده در این قاعده تقریباً تمام مراحل پیش از ترخیص در مقصد را مدیریت میکند، اما در برابر تخلیه یا ترخیص نهایی کالا مسئولیتی ندارد. این چارچوب موجب شده DAP در میان فروشندگانی که میخواهند ارزش افزودهای فراتر از فروش صرف ارائه دهند، محبوب باشد.
- آمادهسازی کالا و بستهبندی مناسب: فروشنده باید کالا را طبق ویژگیهای فنی، نوع حمل و مقررات بستهبندی کند؛ این موضوع بهویژه برای حملهای ترکیبی و بینقارهای اهمیت زیادی دارد. استفاده از استانداردهای بینالمللی بستهبندی مانند ISPM15 برای کالاهای چوبی، از الزامات است.
- بارگیری در مبدأ و حمل داخلی: فروشنده متعهد به بارگیری کالا در محل خود و سپس هماهنگی کامل حمل داخلی (مثلاً از انبار تا بندر) است. این مرحله شامل رزرو ناوگان، صدور مجوز حمل و مدیریت لجستیک اولیه میشود.
- تشریفات صادرات و تهیه اسناد: انجام کلیه مجوزهای خروج از کشور مبدأ، از جمله اظهارنامه صادراتی، اخذ گواهی مبدأ، دریافت گواهی بازرسی (در صورت الزام) و هماهنگی با گمرک مبدأ، تماماً به عهده فروشنده است. عدم رعایت این تعهدات میتواند موجب تأخیر یا جریمه شود.
- حمل بینالمللی تا مقصد تعیینشده: فروشنده مسئول انتخاب مسیر مناسب، رزرو کشتی، کامیون یا هواپیما و پیگیری کامل حمل بینالمللی تا محل مشخصشده در کشور مقصد است. تا پیش از تحویل کالا در این نقطه، مسئولیت کامل کالا اعم از امنیت، خسارت، و تاخیر بر عهده وی است.
- تحمل ریسک و هزینهها تا لحظه تحویل: از بارگیری در مبدأ تا تحویل در مقصد، هرگونه ریسک ناشی از آسیب به کالا، سرقت، تأخیر، هزینههای حمل، جریمههای ناشی از اسناد ناقص، یا حتی خطاهای عملیاتی، باید توسط فروشنده پوشش داده شود.
وظایف خریدار در DAP چیست
درک اینکه وظایف خریدار در DAP چیست، به شفافسازی مسئولیتهایی کمک میکند که عمدتاً پس از رسیدن کالا به مقصد آغاز میشود. برخلاف برخی اینکوترمزها که خریدار در تمام مراحل مشارکت دارد، در DAP او فقط زمانی وارد عمل میشود که کالا در محل مورد توافق تحویل داده شده است. این امر، بار اجرایی و حقوقی پیش از تحویل را از دوش او برمیدارد، اما در عین حال نیازمند آمادگی کامل برای مرحله ترخیص و تخلیه است.
1. ترخیص کالا در گمرک مقصد:
خریدار باید پس از رسیدن کالا، اسناد مربوط به ترخیص گمرکی را آماده کرده و مراحل قانونی واردات کالا را طی کند. این شامل ارائه اظهارنامه وارداتی، کارت بازرگانی، اخذ مجوزهای بهداشتی، استاندارد و رعایت سایر الزامات ملی است.
2. پرداخت کلیه مالیاتها و عوارض وارداتی:
بر اساس قاعده DAP، فروشنده مسئول پرداخت عوارض وارداتی نیست. بنابراین کلیه هزینههای مربوط به مالیات بر ارزش افزوده (VAT)، عوارض گمرکی، هزینه قرنطینه یا هزینههای بندری، تماماً بهعهده خریدار خواهد بود.
3. بررسی و بازرسی سلامت و کمیت کالا:
خریدار وظیفه دارد پس از تحویل کالا، آن را از نظر تطابق با سفارش بررسی کند. این بازرسی شامل تأیید سلامت فیزیکی، تطابق تعداد، ویژگیهای فنی، و اسناد همراه میشود. در صورت وجود خسارت، خریدار میتواند براساس توافقات قراردادی پیگیریهای قانونی انجام دهد.
4. تخلیه کالا در محل تحویل:
فروشنده در DAP هیچ الزامی برای تخلیه فیزیکی کالا در محل تحویل ندارد. به همین دلیل، خریدار باید پیشاپیش تدابیر لازم برای تخلیه، اعم از حضور نیروی انسانی، تجهیزات (مثل لیفتراک یا جرثقیل) و زمانبندی دقیق را اتخاذ کند.
نحوه تقسیم هزینه در DAP
در چارچوب اینکوترمز DAP (تحویل در محل)، یکی از نکات کلیدی، تقسیم دقیق و شفاف هزینهها میان فروشنده و خریدار است. این تقسیمبندی براساس مرجع اینکوترمز 2020 توسط اتاق بازرگانی بینالمللی (ICC) تنظیم شده و انعطافپذیری بسیار محدودی دارد، مگر آنکه دو طرف در قرارداد خود تغییراتی را بهصورت مشخص درج کنند.
بر عهده فروشنده:
- هزینههای حمل داخلی در کشور مبدأ
- هزینه حمل بینالمللی
- بستهبندی و آمادهسازی کالا
- تشریفات صادراتی
- بیمه تا محل تحویل (در صورت توافق)
بر عهده خریدار:
- هزینه تخلیه در مقصد
- کلیه هزینههای گمرکی و وارداتی
- هزینه انبارداری (در صورت تأخیر در ترخیص)
نحوه تقسیم ریسک و بیمه در DAP چگونه است
درک صحیح از نحوه تقسیم ریسک در DAP چیست، برای پیشگیری از اختلافات احتمالی بین فروشنده و خریدار حیاتی است. در این قاعده، نقطه کلیدی، لحظه و مکان تحویل کالا است، نه مرز گمرکی یا کشور مقصد. به همین دلیل، دقت در تعیین محل تحویل، پیامدهای حقوقی مهمی دارد.
1. ریسک فروشنده:
تا زمانی که کالا به محل تعیینشده در قرارداد تحویل داده نشده، مسئولیت کلیه ریسکها (شامل آسیب دیدن، گمشدن، تاخیر در مسیر حمل، سرقت، خرابی بهعلت حمل نامناسب و حتی بلایای طبیعی) بهطور کامل برعهده فروشنده است. فروشنده باید از ابتدا تا تحویل، نظارت فعال و دقیق بر شرایط حمل داشته باشد. هرگونه خطا در بستهبندی، بارگیری یا انتخاب ناوگان، میتواند منجر به مسئولیت حقوقی او شود.
2. ریسک خریدار:
بهمحض اینکه کالا در نقطه مشخصشده طبق قرارداد، در اختیار خریدار قرار گرفت، ریسک به خریدار منتقل میشود. حتی اگر تخلیه کالا به تعویق بیفتد یا خریدار آمادگی نداشته باشد، فروشنده دیگر مسئولیتی در قبال خسارات بعد از تحویل ندارد. این نکته در قراردادهای پروژهای یا حملهای چندمرحلهای اهمیت بیشتری پیدا میکند.
3. بیمه کالا:
فروشنده طبق متن اینکوترمز DAP الزامی برای تأمین بیمه ندارد، اما در عمل، بسیاری از فروشندگان برای کاهش تنش احتمالی و جلب رضایت خریدار، بیمه پایهای یا تمامخطر تا محل تحویل را فراهم میکنند. اگر خریدار خواهان بیمه گستردهتر باشد، باید این موضوع در قرارداد ذکر شده و هزینه آن از قبل مشخص شود.
قوانین حمل و نقل کالا در DAP چیست
برای پاسخ دقیق به این سؤال که قوانین حمل و نقل کالا در DAP چیست، باید به ساختار انعطافپذیر اما مسئولیتمحور این قاعده توجه کرد. در DAP، بخش اعظم حملونقل بر عهده فروشنده است و باید با دقت کامل، بدون وقفه و مطابق با استانداردهای بینالمللی انجام شود.
1. انتخاب مسیر و نوع حمل:
فروشنده اختیار دارد مسیر حمل، نوع ناوگان، ترمینالهای واسطه، و حتی شرکت حملونقل را خودش انتخاب کند؛ بهشرط آنکه کالا را در موعد مقرر و مطابق کیفیت توافقشده به مقصد برساند. این اختیار باید همراه با مسئولیتپذیری کامل اجرا شود.
2. حمل ترکیبی یا چندمرحلهای:
از آنجایی که بسیاری از کالاها باید از مبدأ تا مقصد نهایی از طریق چند مدل حملونقل (مثلاً کشتی + ریل + کامیون) منتقل شوند، DAP به فروشنده این امکان را میدهد که از حمل مرکب استفاده کند؛ بدون اینکه در هر مرحله، نیاز به رضایت جداگانه خریدار داشته باشد.
3. الزام به اطلاعرسانی:
فروشنده موظف است جزئیات مربوط به زمان حرکت، ورود کالا به مقصد، وضعیت حمل، و هرگونه تأخیر احتمالی را در اسرع وقت به خریدار اعلام کند. عدم انجام این اطلاعرسانی میتواند منجر به آسیب عملیاتی یا هزینههای اضافی برای خریدار شود.
شرایط و محل تحویل کالا در DAP چیست
شاید مهمترین عنصر در DAP، شرایط و محل تحویل کالا باشد، زیرا این نقطه، مرز بین مسئولیتهای فروشنده و خریدار است. درک دقیق اینکه شرایط و محل تحویل کالا در DAP چیست، برای تنظیم قرارداد و جلوگیری از سوءبرداشت حیاتی است.
محل دقیق توافقشده:
قرارداد باید محل تحویل را بهصورت واضح و بدون ابهام تعیین کند. عباراتی مانند «در انبار منطقه ویژه اقتصادی بندرعباس – گیت ۲»، «پایانه شماره ۴ فرودگاه امام خمینی»، یا «محوطه تخلیه مجتمع فولاد زنجان» از جمله مثالهای دقیق هستند. حتی یک اختلاف کوچک در تفسیر محل تحویل میتواند منجر به هزینههای اضافی یا دعوی حقوقی شود.
عدم نیاز به تخلیه توسط فروشنده:
فروشنده طبق قاعده DAP، تنها موظف است کالا را در محل تعیینشده برساند و در اختیار خریدار قرار دهد؛ اما تخلیه فیزیکی کالا (اعم از باز کردن کانتینر، تخلیه روی سکو یا ورود به انبار) به عهده او نیست. خریدار باید از پیش هماهنگی لازم را انجام داده و نیروی انسانی یا تجهیزات تخلیه را آماده کند.
تحویل پیش از ترخیص گمرکی:
تفاوت DAP با برخی دیگر از اینکوترمزها (مانند DDP) در این است که در DAP، کالا پیش از ترخیص گمرکی به خریدار تحویل داده میشود. بنابراین، خریدار موظف است بلافاصله پس از تحویل، اقدام به شروع فرآیند گمرکی کند و تاخیر در این مرحله میتواند موجب تحمیل هزینههایی مانند انبارداری یا جریمه گمرک شود.
تشریفات گمرکی در DAP چگونه است
در اینکوترمز DAP، وظایف مربوط به گمرک بهصورت دقیق میان فروشنده و خریدار تقسیم شدهاند. فروشنده موظف به انجام تشریفات صادراتی است و خریدار تمام مسئولیتهای گمرکی در کشور مقصد را بر عهده دارد. تفکیک این دو حوزه کلید اصلی اجرای صحیح DAP است.
1. صادرات (بر عهده فروشنده):
فروشنده باید کالا را برای صادرات آماده کرده، مجوزهای لازم را دریافت کند و مراحل قانونی خروج کالا از کشور مبدأ را انجام دهد. این شامل تنظیم اظهارنامه صادراتی، هماهنگی با گمرک خروج، و دریافت مجوزهای خاص در صورت نیاز است.
2. واردات (بر عهده خریدار):
تمام مراحل ترخیص گمرکی در کشور مقصد، شامل تهیه اظهارنامه واردات، پرداخت مالیات و عوارض، اخذ مجوزهای قانونی و تطابق با مقررات محلی، بهعهده خریدار خواهد بود.
3. همکاری در ارائه مدارک:
اگرچه فروشنده مسئول ترخیص وارداتی نیست، اما باید مدارک موردنیاز برای ترخیص (مانند بارنامه، فاکتور، لیست بستهبندی، گواهی مبدا و …) را در اختیار خریدار قرار دهد. بدون این اسناد، خریدار قادر به ترخیص قانونی کالا نخواهد بود.
شرایط بارنامه در DAP چیست
بارنامه یا سند حمل از اسناد حیاتی در هر قرارداد تجاری بینالمللی است. در اینکوترمز DAP، اهمیت بارنامه در تحویل بهموقع و قانونی کالا در مقصد بیشازپیش نمایان میشود.
- صدور به نام فروشنده یا خریدار:
بسته به توافق طرفین، فروشنده میتواند بارنامه را به نام خود، بهنام خریدار، یا به دستور خریدار صادر کند. این انتخاب تأثیر مستقیمی بر ترخیص، انتقال مالکیت و پرداختها دارد. - مدارک حمل:
فروشنده باید اسناد اصلی حمل شامل بارنامه (Bill of Lading یا Air Waybill)، فاکتور تجاری، لیست بستهبندی (Packing List) و گواهی مبدا (Certificate of Origin) را تهیه کند. گاهی اوقات گواهی بازرسی یا مجوز صادرات نیز ضروری است. - ارائه بهموقع:
اسناد باید بهگونهای به خریدار تحویل داده شوند که او بتواند بدون تأخیر نسبت به ترخیص کالا اقدام کند. هرگونه تأخیر یا نقص در ارائه مدارک ممکن است منجر به جریمه گمرکی، هزینه انبارداری یا حتی عدم تحویل بهموقع کالا شود.
شرایط انجام بازرسی در DAP
در اینکوترمز DAP، بازرسی کالا معمولاً در سه مرحله انجام میشود و هدف آن تضمین سلامت و تطابق کالا با شرایط قرارداد است. نخست، بازرسی قبل از حمل در مبدأ صورت میگیرد که در صورت توافق یا الزام قانونی، خریدار میتواند آن را درخواست کند. این بازرسی بهمنظور بررسی کیفیت، کمیت و بستهبندی کالا پیش از بارگیری انجام میشود و معمولاً هزینهاش بر عهده خریدار است.
پس از رسیدن کالا به مقصد، خریدار حق دارد در محل تحویل، کالا را از نظر ظاهری و اسناد بررسی کند تا هرگونه مغایرت پیش از ترخیص مشخص شود. همچنین، بازرسی گمرکی در کشور واردکننده ممکن است بهطور تصادفی یا الزامی انجام شود. در این مرحله، فروشنده موظف است اسناد لازم را ارائه داده و همکاری لازم را برای تسهیل فرآیند ترخیص داشته باشد.
اصول تنظیم قرارداد DAP
یک قرارداد DAP بدون شفافیت در مفاد و شرایط، میتواند منجر به اختلافات جدی شود. بنابراین، رعایت اصول حقوقی و بازرگانی در تدوین قرارداد، گامی اساسی در مدیریت ریسکهای تجاری است.
- ذکر دقیق محل تحویل:
باید در قرارداد محل تحویل دقیقاً با آدرس، کدپستی، یا حتی مختصات جغرافیایی مشخص شود. عباراتی مبهم مانند «انبار خریدار» بدون ذکر جزئیات کافی، پایهی بسیاری از اختلافات حقوقی بودهاند. - ذکر زمان تحویل:
قرارداد باید تاریخ یا بازه زمانی مشخصی برای تحویل کالا تعریف کند. همچنین شرایط تأخیر، جرایم دیرکرد، و عوامل خارج از کنترل (force majeure) باید درج شود. - تقسیم وظایف، هزینه و ریسک:
قرارداد باید مشخص کند که کدام هزینهها به عهده هر طرف است، انتقال ریسک در چه نقطهای انجام میشود، و چه اقداماتی در صورت بروز خسارت یا تأخیر لازم است.
مدارک مورد نیاز برای فروشنده و خریدار در DAP
در فرآیند تجارت بینالمللی تحت DAP، آمادهسازی اسناد یکی از ارکان موفقیت عملیات حمل و ترخیص است. هر دو طرف باید از مدارک موردنیاز خود آگاه بوده و بهموقع آنها را آماده کنند.
مدارک فروشنده:
- فاکتور تجاری (Commercial Invoice): سند رسمی فروش کالا که جزئیات قیمت، طرفین قرارداد و شرایط فروش را مشخص میکند.
- بارنامه حمل B/L یا AWB : سندی که مسیر حمل، وسیله حمل و مشخصات گیرنده را پوشش میدهد.
- گواهی مبدا (CO): مشخصکننده کشور تولیدکننده کالا و ضروری برای ترخیص در برخی کشورها.
- لیست بستهبندی (Packing List): نمایشدهنده تعداد، وزن و ابعاد بستهها برای تطابق با محموله.
- اسناد صادراتی: شامل مجوز صادرات، گواهی بازرسی و سایر مدارک مورد نیاز برای خروج قانونی کالا از کشور مبدأ.
مدارک خریدار:
- اظهارنامه واردات: سند رسمی برای اعلام ورود کالا به کشور مقصد.
- کارت بازرگانی: مدرکی که اجازه واردات و فعالیت تجاری را به خریدار میدهد.
- مجوز ترخیص کالا: در صورتی که کالا به مجوز خاصی نیاز داشته باشد (مثل تجهیزات پزشکی یا محصولات غذایی).
- مدارک پرداخت عوارض و مالیات: اسناد مربوط به پرداخت حقوق گمرکی، مالیات بر ارزش افزوده، و سایر هزینههای وارداتی.
مزایا و معایب اینکوترمز DAP هم برای فروشنده هم برای خریدار
در ارزیابی اینکه مزایا و معایب DAP چیست، باید شرایط، ظرفیتهای لجستیکی و نوع همکاری تجاری را در نظر گرفت. این قاعده نهتنها سادهسازی فرآیند برای خریدار را هدف گرفته، بلکه فروشنده را نیز در موقعیت ارائه خدمات جامعتر قرار میدهد.
مزایا برای فروشنده:
- کنترل کامل تا محل تحویل
- انعطاف در انتخاب شرکت حملونقل
- تضمین دریافت وجه در صورت تحویل صحیح
معایب برای فروشنده:
- ریسک بالای حمل طولانی
- مسئولیت زیاد در صورت تأخیر یا خسارت
مزایا برای خریدار:
- عدم نیاز به سازماندهی حمل خارجی
- تحویل دقیق در محل مشخصشده
- تمرکز فقط بر گمرک مقصد و توزیع داخلی
معایب برای خریدار:
- ریسک در تخلیه
- هزینه گمرک و مالیات بالاتر
- وابستگی به عملکرد فروشنده در حمل
نکات مهم در اینکوترمز DAP
برای اجرای صحیح DAP، تنها دانستن اصول کلی کافی نیست. جزئیاتی وجود دارد که رعایت آنها از بروز خسارت، تأخیر و اختلافات حقوقی جلوگیری میکند. در ادامه میخوانیم که نکات مهم در DAP چیست:
- تعیین دقیق محل تحویل: حتماً باید محل تحویل با دقت کامل در قرارداد مشخص شود تا ابهام یا سوءبرداشت بهوجود نیاید.
- هماهنگی قبل از ارسال کالا: خریدار باید از آمادگی کامل جهت تخلیه و ترخیص اطمینان حاصل کند، از جمله رزرو تجهیزات و بررسی تعطیلات محلی.
- درک صحیح ریسکها: هر دو طرف باید بهوضوح بدانند که در چه نقطهای ریسک منتقل میشود و چه خسارتهایی تحت پوشش آنها نیست.
در پایان
DAP بهعنوان یکی از مهمترین قواعد اینکوترمز، تعادلی بین مسئولیت فروشنده و خریدار ایجاد میکند. اما این تعادل تنها زمانی مؤثر خواهد بود که دو طرف آگاهی کافی از تعهدات، هزینهها و شرایط آن داشته باشند. توصیه میشود برای اطمینان از صحت اجرای فرآیند، از سامانه دریچه تجارت استفاده کرده و از اطلاعات آن بهرهمند شوید.
