مدیریت ریسک در زنجیره تامین و بازرگانی مواد اولیه صنعتی به معنای شناسایی و کنترل تمام چالش‌ها و خطراتی است که ممکن است در فرآیند تامین منابع و همکاری با تامین‌کنندگان، مکان‌های فیزیکی و دیگر بخش‌های مرتبط پیش بیاید. طبق آمار، بیش از 89 درصد شرکت‌ها در سال‌های اخیر با نوعی از ریسک‌های مواد اولیه مواجه بوده‌اند. بازرگانان صنعتی و کارشناسان خرید و فروش با مقابله با این چالش‌ها قادرند از بروز مشکلات تجاری جلوگیری کنند. در این مقاله قصد داریم شما را با انواع ریسک‌ها در خرید مواد اولیه و روش‌های مدیریت موثر آن‌ها آشنا کنیم.
انواع ریسک در خرید مواد اولیه
تامین مواد اولیه صنعتی برای کارخانجات و واحدهای تولیدی، یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای استمرار فعالیت اقتصادی در کشور به شمار می‌آید. به عبارت دیگر، اولین گام برای ادامه روند تولید محصولات، تامین مواد اولیه است. در شرایط کنونی، تولید مواد اولیه در داخل کشور اقتصادی نبوده و واردات آن از لحاظ مالی مقرون به صرفه‌تر است. این امر موجب شده تا بسیاری از کارخانجات و واحدهای تولیدی به واردات مواد اولیه برای حفظ روند تولید خود روی آورند.
واردات مواد اولیه با هزینه‌های کمتر نه تنها به کاهش قیمت نهایی محصولات تولیدی کمک می‌کند، بلکه از واردات محصولات نهایی با قیمت‌های بالاتر جلوگیری می‌نماید. با این اقدام، تولید داخلی تقویت می‌شود و کارخانجات به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
در نتیجه، از ظرفیت نیروی کار داخلی بهره‌برداری می‌شود، نرخ بیکاری کاهش یافته و در نهایت به رشد اقتصادی کشور کمک شایانی می‌گردد. اما در خرید مواد اولیه ممکن است با ریسک‌هایی مواجه شوید که آشنایی با انواع آن‌ها بسیار کمک‌کننده است. در ادامه به انواع ریسک در تامین مواد اولیه اشاره می‌کنیم و در بخش‌های بعدی به راهکارهای کاهش ریسک بازرگانی می‌پردازیم.
ریسک‌های خارجی
ریسک‌های خارجی در زنجیره تامین به عواملی اشاره دارد که خارج از کنترل مستقیم سازمان شما قرار دارند. این نوع ریسک‌ها به دلیل ماهیت غیرقابل پیش‌بینی خود، چالش‌برانگیزتر هستند و معمولا به منابع بیشتری برای مدیریت نیاز دارند. برخی از مهم‌ترین ریسک‌های خارجی در زنجیره تامین عبارتند از:
- ریسک‌های تقاضا: این ریسک‌ها زمانی به وجود می‌آیند که تخمین درستی از تقاضای بازار نداشته باشید. اشتباه در پیش‌بینی تقاضا می‌تواند ناشی از عدم اطلاع از تغییرات روند خرید یا تقاضاهای غیرمنتظره باشد.
- ریسک‌های تامین و خرید مواد اولیه: این ریسک زمانی بروز می‌کند که مواد اولیه صنعتی یا محصولات مورد نیاز، به موقع یا اصلا تامین نشوند. چنین شرایطی منجر به اختلال در جریان مواد، محصولات یا قطعات شده و روند تولید را مختل می‌کند.
- ریسک‌های زیست‌محیطی: این دسته از ریسک‌ها تحت تاثیر مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، دولتی و محیطی قرار دارند که می‌توانند زمان‌بندی و عملکرد هر بخش از زنجیره تامین را تحت تاثیر قرار دهند.
- ریسک‌های مربوط به تامین‌کننده: این ریسک‌ها زمانی رخ می‌دهند که تغییرات غیرمنتظره‌ای در شرکت‌ها یا نهادهایی که به آن‌ها وابسته‌اید، رخ دهد. به عنوان نمونه، تغییر مالکیت یا ادغام یک شرکت تامین‌کننده می‌تواند زنجیره تامین شما را تحت تاثیر قرار دهد.
ریسک‌های داخلی
ریسک‌های داخلی در زنجیره تامین مواد اولیه صنعتی به خطراتی اشاره دارند که تحت کنترل مستقیم صنعت شما قرار دارند و می‌توان با استفاده از ابزارهای مختلف مانند نرم‌افزارهای ارزیابی ریسک، تحلیل‌های پیشرفته و اینترنت اشیا آن‌ها را شناسایی و نظارت کرد. اگرچه مدیریت ریسک‌های داخلی آسان‌تر از ریسک‌های خارجی است، اما همچنان امکان مدیریت کامل و بدون نقص وجود ندارد. برخی از مهم‌ترین ریسک‌های داخلی در زنجیره تامین عبارتند از:
- ریسک‌های تولید: این ریسک‌ها زمانی بروز می‌کنند که یک مرحله یا بخش کلیدی از فرآیند تولید با اختلال مواجه شود، به گونه‌ای که روند عملیاتی مطابق برنامه‌ریزی پیش نرود.
- ریسک‌های تجاری: این نوع ریسک‌ها از مشکلات داخلی مانند نقص در مدیریت، عملکرد پرسنل، گزارش‌دهی و سایر فرآیندهای کلیدی صنعت ناشی می‌شوند.
- ریسک‌های برنامه‌ریزی و کنترل: زمانی رخ می‌دهند که پیش‌بینی‌ها، ارزیابی‌ها و برنامه‌ریزی‌های ضعیف منجر به ناهماهنگی در تولید و مدیریت منابع شود.
- ریسک‌های احتمالی: در صورتی که صنعت شما برای مقابله با اختلالات و بحران‌های زنجیره تامین برنامه‌ریزی جایگزین یا احتمالی نداشته باشد، این ریسک می‌تواند به وقوع بپیوندد.
راهکارهای کاهش ریسک
در راستای کاهش ریسک بازرگانی، بررسی تمامی سناریوهای احتمالی و تهیه فهرستی از آن‌ها ممکن است فرآیندی وقت‌گیر به نظر برسد، اما این روش یکی از موثرترین راه‌ها برای اطمینان از آمادگی در برابر ریسک‌های آینده است. این کار باعث می‌شود تمامی افراد در صنعت بدانند که در صورت وقوع ریسک، چه واکنشی باید نشان دهند.
این نوع مدل‌سازی به صنایع کمک می‌کند تا در زمان وقوع بحران و سرعت گرفتن رویدادها، واکنش مناسب‌تری از خود نشان دهند. البته، بحران‌ها همیشه دقیقا طبق پیش‌بینی‌ها رخ نمی‌دهند، اما ارزیابی شرایط پیش از وقوع بحران می‌تواند شما را در موقعیتی بهتر برای مدیریت آن قرار دهد و از اثرات منفی بیشتر جلوگیری کند.
برای مقابله با ریسک‌ها و چالش‌های زنجیره تامین، داشتن یک چارچوب مدیریت ریسک زنجیره تامین امری ضروری است. استفاده از روش‌هایی که در ادامه ذکر می‌کنیم در کاهش ریسک بازرگانی و خرید مواد اولیه بسیار موثر و کارآمد هستند.
تامین منابع از چندین تامین‌کننده (چند منبعی)
در چند سال اخیر و با شیوع همه‌گیری کرونا، بسیاری از کشورها با مشکلات جدی در زنجیره‌های تامین مواد اولیه صنعتی مواجه شدند. این بحران باعث شد که شکاف‌های موجود در زنجیره‌های تامین آشکار شود. با شروع تاخیر در تامین مواد اولیه، برخی از سازمان‌ها به استفاده از مدل چند منبعی روی آوردند. در این سیستم، علاوه بر تامین‌کننده اصلی، چندین تامین‌کننده پشتیبان نیز در نظر گرفته می‌شود تا در صورت بروز مشکل برای یکی از آن‌ها، تامین مواد دچار وقفه نشود.
نکته کلیدی در این رویکرد مدیریت ریسک زنجیره تامین، این است که تامین‌کنندگان باید در مناطق جغرافیایی مختلف قرار داشته باشند تا در صورت بروز مسائل زیست‌محیطی یا جغرافیایی در یک منطقه، تمامی تامین‌کنندگان به طور همزمان با مشکل مواجه نشوند و زنجیره تامین همچنان به کار خود ادامه دهد. بهترین راهکار برای تامین چند منبعی در ایران، استفاده از سامانه آنلاین دریچه تجارت می باشد که نقطه تمرکز منایع دست اول و جامع است.
یافتن تامین‌کنندگان نزدیک
یکی از راه‌های کاهش ریسک بازرگانی ناشی از بلایای طبیعی و شرایط غیرقابل پیش‌بینی در زنجیره تامین، یافتن تامین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان نزدیک‌تر است. اگرچه کنترل بر شرایط جوی ممکن نیست، اما با کاهش مسافت حمل‌ونقل برای محصولات و قطعات، می‌توان تاخیرهای ناشی از مشکلات آب‌وهوایی را به حداقل رساند. این کار علاوه بر کاهش ریسک، می‌تواند در زمان و هزینه‌های حمل‌ونقل نیز صرفه‌جویی کند.
تامین‌کنندگان منطقه‌ای، اگرچه ممکن است در مقایسه با تامین‌کنندگان دورتر هزینه‌های بیشتری داشته باشند، اما کاهش زمان سفر و کم کردن مواجهه با ریسک‌های آب‌وهوایی این افزایش هزینه‌ها را توجیه می‌کند. در نهایت، حفظ تعادلی مناسب از تامین‌کنندگان مختلف و بررسی سالانه‌ی آن‌ها، صنایع را از وابستگی بیش از حد به یک منبع تامین خاص رها کرده و به پایداری و انعطاف‌پذیری بیشتر در زنجیره تامین کمک می‌کند.
داشتن حداقل موجودی
سیستم زنجیره تامین به موقع (Just In Time یا JIT) با هدف کاهش هزینه‌های انبارداری به صنایع کمک می‌کند تا بهره‌وری خود را افزایش داده و در هزینه‌ها صرفه‌جویی کنند. با این حال، برخی از تحلیلگران صنعت معتقدند که بسیاری از کسب‌وکارها بیش از حد به این رویکرد متکی شده‌اند و به همین دلیل، در مواجهه با رویدادهای غیرمنتظره مانند تغییرات آب‌وهوایی یا سایر بحران‌های نادر، با کمبود موجودی مواجه می‌شوند. از این رو، حفظ حداقل موجودی و ذخیره پشتیبان ضروری است تا جریان محصولات و تداوم فعالیت کسب‌وکارها در چنین مواقعی دچار اختلال نشود.
به همین منظور، کسب‌وکارها باید با تحلیل داده‌های سال‌های گذشته و بررسی روند مصرف و تامین مواد، نیازهای موجودی آینده خود را به دقت برآورد کنند. این اقدام به آن‌ها اجازه می‌دهد تا ضمن بهره‌گیری از مزایای JIT، ریسک کمبود موجودی را به حداقل برسانند و در مواقع بحرانی انعطاف‌پذیری بیشتری داشته باشند.
مدل‌سازی سناریوهای احتمالی
مدل‌سازی بدترین سناریوهای احتمالی، بخش کلیدی مدیریت و کاهش ریسک بازرگانی است. این مدل‌سازی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا برای مواجهه با بدترین رویدادهای ممکن آماده شوند و به سرعت واکنش نشان دهند. با بهره‌گیری از داده‌های بزرگ، تحلیل‌های پیشرفته، پیش‌بینی‌ها و مدل‌سازی داده‌ها، صنایع می‌توانند رویدادهای پرخطر و اثرات احتمالی آن‌ها را شبیه‌سازی کنند.
این فرآیند به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا برای سناریوهای مختلف برنامه‌ریزی کنند و استراتژی‌های اضطراری و فرآیندهای بازیابی مناسب را توسعه دهند. با پیش‌بینی این سناریوها، کسب‌وکارها می‌توانند جریان‌های کاری و برنامه‌های جایگزینی را ایجاد کنند که در صورت وقوع بحران، بتوانند با کمترین اختلال به فعالیت خود ادامه دهند و به این ترتیب، از آسیب‌های جدی به عملیات و زنجیره تامین خود جلوگیری کنند.
استفاده از نرم‌افزارها
راه‌حل‌های نرم‌افزاری در مدیریت ریسک زنجیره تامین به شرکت‌ها این امکان را می‌دهند که با بهبود شفافیت و نظارت بر کل اکوسیستم زنجیره تامین، در مواجهه با ریسک‌ها عملکرد بهتری داشته باشند. با درک عمیق‌تر و جامع‌تر از زنجیره تامین، شرکت‌ها می‌توانند به سرعت نقاط ضعف را شناسایی کرده و بینش‌های مبتنی بر داده‌ها را دریافت کنند. این نوع نرم‌افزارها نه تنها به شناسایی بهتر ریسک‌ها و کاهش ریسک بازرگانی کمک می‌کنند، بلکه انعطاف‌پذیری بیشتری را نیز در مواقع بحران‌ها و اختلالات در زنجیره تامین به وجود می‌آورند.
یکی از بزرگترین مزایای نرم‌افزارهای مدیریت ریسک زنجیره تامین این است که دیدی جامع و یکپارچه از زنجیره تامین ارائه می‌دهند و به مدیران صنایع امکان می‌دهند تا هرگونه فعالیت غیرعادی یا نقاط ضعف را به‌سرعت تشخیص دهند و اقدامات پیشگیرانه انجام دهند. با این رویکرد، شرکت‌ها می‌توانند ریسک‌های موجود را به حداقل رسانده و از اختلالات غیرمنتظره در فرآیند تامین جلوگیری کنند.
ارزیابی منظم ریسک
ارزیابی منظم ریسک‌های زنجیره تامین مواد اولیه صنعتی به عنوان یکی از ارکان اصلی در برنامه مدیریت ریسک عمل می‌کند. با انجام مستمر این ارزیابی‌ها، می‌توانید فرآیندهای شناسایی، تجزیه و تحلیل، کاهش و نظارت بر ریسک‌ها را در تمامی مراحل چرخه ریسک تسهیل کنید. این ارزیابی‌ها می‌توانند توسط تیم‌های حسابرسی داخلی یا با کمک حسابرسان خارجی انجام شوند. هر دو روش معتبر و مفید هستند، با این تفاوت که برخی سازمان‌ها ممکن است هر دو تا سه سال یک بار از حسابرسان مستقل بهره بگیرند تا دیدگاه و توصیه‌های بی‌طرفانه‌ای دریافت کنند.
بررسی سالانه تامین‌کنندگان
علاوه بر این، بررسی سالانه تامین‌کنندگان و ارائه‌دهندگان خدمات در کاهش ریسک بازرگانی ضروری است. این بررسی‌ها به سازمان‌ها کمک می‌کند تا ارزیابی دقیقی از عملکرد تامین‌کنندگان داشته باشند و تصمیم بگیرند که آیا به همکاری با آن‌ها ادامه دهند، حجم خرید را افزایش یا کاهش دهند یا به دنبال تامین‌کنندگان جدید باشند تا از پایداری و کارآمدی زنجیره تامین خود اطمینان حاصل کنند.
با آگاهی از انواع مختلف ریسک‌های موجود در زنجیره تامین و بهره‌گیری از رویکردهای مناسب، سازمان‌ها می‌توانند احتمال وقوع اختلالات را به حداقل رسانده و کارایی و اثربخشی زنجیره تامین خود را بهبود بخشند. پیاده‌سازی برنامه‌ای جامع برای مدیریت ریسک زنجیره تامین، به صنایع این امکان را می‌دهد تا در هر مقیاسی که فعالیت می‌کنند، از استراتژی‌های معتبر و اثبات شده برای کاهش ریسک بهره‌برداری کنند و خود را برای موفقیت در برابر چالش‌های پیش‌رو آماده سازند.
جمع‌بندی
در این مقاله، به بررسی ریسک‌های مرتبط با زنجیره تامین مواد اولیه صنعتی و اهمیت مدیریت و کاهش آن‌ها پرداخته شد. با شناخت دقیق این ریسک‌ها، مانند ریسک‌های تولید، تجاری، تامین و زیست‌محیطی و به‌کارگیری روش‌هایی همچون چندمنبعی، تامین منابع نزدیک‌تر، حفظ حداقل موجودی و استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت ریسک، سازمان‌ها می‌توانند اختلالات را به حداقل رسانده و زنجیره تامین خود را کارآمدتر کنند. همچنین ارزیابی منظم ریسک و تدوین استراتژی‌های جامع، صنایع را قادر می‌سازد تا با کاهش ریسک بازرگانی، مزیت رقابتی خود را افزایش دهند.
The best methods of risk reduction in the trading of industrial raw materials
