قانون مقررات صادرات و واردات، شامل مواد و تبصره‌های قانونی در رابطه با صادرات و واردات کالا است. درصورتی‌که سر و کار شما با تجارت و بازرگانی است، لازم است اطلاعات کاملی در این باره داشته باشید. قوانین کلی صادرات و واردات، 24 ماده قانونی و 25 تبصره دارد که ما در این مقاله به زبان ساده آن‌ها را شرح داده‌ایم. قانون‌های مذکور را مجلس شورای اسلامی در سال 1372، در جلسه روز یک‌شنبه، 11 مهرماه 1372 تصویب کرد.
کاربرد قانون مقررات صادرات و واردات
اهمیت اصلی این قوانین، برای اطمینان از انجام تجارت، به صورت مشروط و مجاز است. کالاهای مجاز، ممنوع و… را این قوانین برای صادرات و واردات تعیین می‌کنند. مقررات وضع‌شده برای تمام وضعیت‌ها و امور تجاری صادرات و واردات کالا کاربرد دارد. طی ادامه این مقاله، به‌طور کامل به کاربرد‌های آن پرداخته‌ایم:
مراحل صادرات و واردات
وضع و تصویب این مقررات، در مراحل صادرات و واردات کالاها، نقش به‌سزایی دارد. برای مثال، دررابطه با ورود کالا، ترخیص آن، اخذ مجوز و… مواد و تبصره‌هایی وجود دارد که باید از آن‌ها بهره برد.
بازرسی کالا
چگونه باید بازرسی کالا انجام شود؟ شرایط بازرسی کالاها برای صادرات و واردات به چه شکل است؟ مواردی که مربوط به این بخش از تجارت و بازرگانی هستند نیز در این قوانین موجود هستند.
اخذ مجوز ثبت سفارش
اخذ مجوز ثبت سفارش، به خودی خود موضوعی چالش‌برانگیز است. قوانین گمرک و مقررات صادرات و واردات، برای این مهم نیز اصولی مطرح کرده است. باتوجه به ماده‌های آن می‌توانید اطلاعات کافی از این موضوع را به دست آورید.
مالیات بر واردات
مالیات بر واردات، امری است که همواره در حال تغییر است. شما به عنوان یک تاجر می‌توانید از طریق آخرین نسخه قانون مقررات صادرات و واردات، از مالیات‌ها مطلع باشید.
مواردی که به آن‌ها اشاره کردیم، همگی مشمول توضیحات و تبصره‌هایی در قوانین مذکور هستند. به‌طور کلی این مقررات، کار تاجران و بازرگانان را راحت‌تر کرده است. در پروسه تجارت و حتی خرید آنلاین کالا (از سایت‌های خارجی) می‌توانید از این مقررات بهره ببرید.
قانون مقررات صادرات و واردات
مواد و تبصره‌های مقررات صادرات و واردات شامل موارد زیر است:
الزام رعایت قانون مقررات صادرات و واردات
تمامی تاجران و بازرگانان ملزم به رعایت این قوانین هستند. علاوه بر آن هر کسی که تحت شرایط مذکور در این قوانین باشد نیز باید آن‌ها را رعایت کند.
از دید این قانون، کالاهای صادراتی و وارداتی به سه دسته مجاز، ممنوع و مشروط تقسیم می‌شوند. مجاز کالایی است که نیازی به مجوز ندارد. مشروط به مجوز نیاز دارد ولی ممنوع، در هر حال ممنوع است.
دولت می‌تواند بنا به شرایط و مقتضیات خاص صدور یا ورود بعضی از کالاها را ممنوع کند. نوع و مشخصات کالاهایی که گفتیم، براساس آیین نامه وزارت بازرگانی معین می‌شود.
کارت بازرگانی در قوانین صادرات و واردات
اگر شما می‌خواهید صادرات و واردات کالایی را انجام دهید، لازم است که کارت بازرگانی داشته باشید. اتاق بازرگانی و صنایع مادر ایران باید آن را صادر کرده باشند. درنهایت این کارت بازرگانی باید به تایید وزارت بازرگانی رسیده باشد تا بتوانید در عملیات صادرات و واردات از آن استفاده کنید.
- ملاک تجاری بودن یک کالا، نحوه صدور، تمدید و باطل شدن کارت بازرگانی طبق آیین نامه امکان‌پذیر است. درنهایت تمامی این موارد را هیئت وزیران تصویب می‌کنند.
- هنگام بروز اختلاف میان درخواست‌کننده کارت و اتاق بازرگانی، وزارت بازرگانی باید به این موضوع رسیدگی کند.
- افرادی که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم، لزومی به داشتن کارت بازرگانی ندارند: شرکت‌های تعاونی مرزنشین، ملوانان، پیله‌وران و کارگران ایرانی مقیم
خارج از کشور دارای کارنامه شغلی از وزارت کار و امور اجتماعی (مجاز)
تغییر قانون مقررات صادرات و واردات و اطلاع‌رسانی آن
وزارت بازرگانی باید تغییرات کلی آیین نامه اجرایی و جدول‌های ضمیمه مقررات صادرات و واردات را قبل از شروع سال جدید برای سال بعد مشخص کند. دررابطه با تغییرات موردی هم، باید آن‌ها را طی شرایط خاصی، در طول سال منتشر کند. تمام بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مربوط به صدور و ورود کالا را وزارت بازرگانی به سازمان‌های مربوط اعلام می‌کند.
تمام وزارت‌خانه‌های تولیدی باید پیشنهادهای خود را درباره صدور و ورود کالا، حداکثر تا 15 بهمن‌ماه همان سال به وزارت بازرگانی اعلام کنند. منظور از کالا، کالاهایی هستند که مشابه تولید داخلی با توجه به نیازهای داخلی و مقتضیات کشور برای سال آینده هستند. دستگاه‌های مربوط و اتاق می‌توانند پیشنهادهای خود را نسبت به اقلام مربوط باتوجه به مقتضیات کشور تا 15 بهمن، به وزارت بازرگانی ارائه کنند.
حمل و نگهداری کالاها
اولویت حمل کالاهای وارداتی کشور با وسیله‌های نقلیه ایرانی است. هرگونه استفاده از وسایل نقلیه خارجی باید طبق آیین نامه تصویب‌شده هیئت وزیران باشد.
دولت باید مکان‌های مشخصی را برای نگهداری امانی کالاها مشخص کند. منظور از این کالاها، کالاهایی هستند که برای تعمیر و تجهیز ناوگان‌های تجاری دریایی و هوایی به آن‌ها نیاز است. ترانزیت کالاهای مذکور، با رعایت قوانین، از یک مبدا به مبدا دیگر مجاز است.
این کالاها از پرداخت حقوق گمرکی، سود بازرگانی و هرگونه عوارض معاف هستند. چنان‌چه آن قسمت از نیازمندی‌های ناوگان‌های مذکور از داخل کشور قابل تامین باشد، از هرگونه تعهد و دریافت مجوزهای صادراتی معاف است.
اخذ مجوز و وارد کردن کالا
اشخاص واردکننده کالاهای مختلف، برای دریافت اخذ مجوز ثبت سفارش باید فقط و فقط به وزارت بازرگانی مراجعه کنند. موافقت با ورود کالا به منزله دریافت مجوز ترخیص نیز است و به دریافت مجوز جداگانه برای ترخیص ندارد.
لازم به ذکر است که عده‌ای از اشخاص برای وارد کردن کالا جهت مصرف شخصی از این قانونی که گفتیم، معاف هستند. این اشخاص عبارت‌اند از: خانوارهای مرزنشین یا شرکت‌های تعاونی آن‌ها، ملوانان، پیله‌وران و کارکنان شناورها
بانک مرکزی و گمرک ایران، باید آمار ثبت سفارش گشایش و ترخیص کالا را به وزارت بازرگانی و دیگر ارگان‌های مربوط تحویل دهد. امر مذکور توسط بانک مرکزی باید حداکثر هر 3 ماه یک‌بار انجام شود.
قواعد مبادلات مرزی
دولت باید در آیین‌نامه اجرایی در رابطه با مبادلات مرزی نکات زیر را مشخص کند:
- نقاط و عمق‌هایی از حواشی مرزی که ساکنان آن‌ها مجاز به مبادلات مرزی هستند.
- نوع و مقدار موارد زیر:
- کالاهای مربوط به خانوارهای مرزنشین یا شرکت‌های تعاونی آن‌ها
- کارگران ایرانی شاغل مجاز در خارج
- پیله‌وران مرزنشین
- ملوانان و کارکنان شناورهایی که بین سواحل ایران و دیگر کشورها در تردد هستند.
- شرایطی که اشخاص و گروه‌های مذکور باید داشته باشند.
- شرایط صدور و ورود کالا انجام تعهدات
کالاهای قابل ورود برای مصرف شخصی خانوارهای مرزنشین یا شرکت‌های تعاونی آنان، با تصویب هیئت وزیران از پرداخت حقوق گمرکی و سود بازرگانی معاف می‌شوند. در مورد ارزاق عمومی، می‌توانند تا حداکثر ۱۰۰٪ حقوق گمرکی و سود بازرگانی را پرداخت کنند. برای هم لوازم خانگی نیز حداکثر ۵۰٪ حقوق گمرکی و سود بازرگانی را پرداخت کنند.
لازم به ذکر است که دولت می‌تواند در هر کدام از مناطق مرزی با کشور همسایه روابط تجاری برقرار کند. ایجاد بازارچه محلی و ارتباط با کشورهای همسایه را باید بر اساس سنجش استعداد محلی، ضرورت اشتغال و… انجام دهند.
وارد کردن کالا برای آماده‌سازی کالای صادراتی
این بدان معنی است که پرداخت وجوه مربوط به واردات به تاخیر می‌افتد. اما تا زمانی که کالاها برای صادرات آماده شده و درآمدی از فروش آن‌ها برای پرداخت وجوه وارداتی در دسترس باشد.
وارد کردن کالای مورد نیاز برای تولید، تکمیل، آماده‌سازی و… کالاهای صادراتی با ورود موقت و بدون پرداخت وجه‌های وارداتی امکان‌پذیر است. البته لازم است که شخص واردکننده به گمرک سفته معتبر یا تعهد ارائه دهد.
درواقع تا زمان فروش کالاهای صادراتی مذکور، واردکننده در پرداخت وجوه اقلام وارداتی می‌تواند تاخیر کند. تا زمان کسب درآمد از کالاهای صادراتی می‌تواند تاخیر داشته باشد. ممکن است کالای ساخته شده از مواد و کالاهای وارداتی در زمان مشخص صادر نشوند. در این صورت گمرک باید واردکننده را برای استیفای حقوق دولت تعقیب کند.
کالاهای موضوع این ماده قانونی معاف از کسب مجوزهای مقرر در جدول ضمیمه مقررات صادرات و واردات هستند. لازم نیست که حتما شخص واردکننده صادرات را انجام دهد. صادرات با ارائه دادن پروانه گمرکی برای رفع تعهد کافی است.
صادرات و واردات و استرداد وجه
تمام کالاهای صادراتی به جز موارد زیر از هر پیمان یا تعهد ارزی معاف است:
- نفت خام
- فرآورده‌های پایین دستی آن ( که مقررات خاص خود را دارد)
اگر سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان یا گمرک وجهی دریافت کرده باشند، آن را به صادرکننده باز می‌گردانند. البته در رابطه با موارد زیر وجهی که جنبه کارمزد و هزینه دارد، به صادرکننده استرداد نمی‌شود:
- کالاها
- مواد
- اجزا و قطعات خارجی مصرفی در ساخت، تکمیل، آماده‌سازی و بسته‌بندی کالاهای صادراتی (بر اساس دستورالعمل آیین نامه)
در صورت بروز اختلاف میان گمرک و صادرکننده، کمیسیونی مرکب از نمایندگان زیر تصمیم نهایی را می‌گیرند:
- وزارت بازرگانی
- اتاق
- وزارت‌خانه مربوط
- گمرک ایران
- مرکز توسعه صادرات
وزارت امور اقتصادی باید حساب متمرکزی برای تامین وجوه پرداختی مذکور افتتاح کند. همچنین باید درصورت ارائه پروانه صادراتی یا فیش پرداخت، سازمان مزبور با تایید موسسات مربوط وجه را بازگرداند.
مساله‌ای در رابطه با کالاهای وارداتی که برای ساخت کالاهای صادراتی به‌کار می‌روند، وجود دارد. اگر ترخیص آن‌ها از گمرک قطعی باشد، وجه پرداختی برای واردات قطعی پس از صدور محصول به ماخذ زمان صدور برمی‌گردد. شرایطی نیز وجود دارد، به این صورت که کالاهای مورد مصرف در ساخت اقلام صادراتی، از خارج وارد شوند. در این حالت وجه‌های پرداخت‌شده برای مواد مزبور باز می‌گردد.
وجوه پرداختی برای ورود کالاها، مواد، اجزا و قطعات آن قابل بازگشت است. اما این در صورتی است که شخص، کالای داخلی را به سازمان‌ها و اشخاصی که در رابطه با واردات کالای مشابه خارجی معاف هستند، بفروشد.
ساده کردن مبالغ و حمایت تولیدات داخلی
وزارت‌خانه‌های بازرگانی و امور اقتصادی و دارایی باید در راستای حمایت از تولیدات داخلی، اقدام به ساده‌سازی محاسبات کنند. این ساده‌سازی در رابطه با مبلغ دریافتی از کالاهای وارداتی است. مانند؛ سود بازرگانی، عوارض گمرکی، مابه‌التفاوت سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و…
مبالغی هستند که آن‌ها را به عنوان سود گمرکی، هزینه کارمزد اخذ می‌کنند. علاوه بر آن، سود بازرگانی برای هر ردیف تعرفه گمرکی با منبع مناسب تعیین و به گمرک جمهوری اسلامی ایران ابلاغ می‌شود.
نحوه بررسی قیمت کالاهای وارداتی، برای ثبت سفارش در آیین‌نامه اجرایی، با تصویب هیئت وزیران مشخص می‌شود.
شرایط مسافران و پرداختی دولت به صادرکننده
شرایطی وجود دارد مبنی بر این که مسافری وارد کشور شود و اقلامی همراه خود داشته باشد. در این شرایط شخص به‌جز وسیله‌های خود می‌تواند تا سقف ارزشی مصوب، معاف از حقوق گمرکی و سود بازرگانی کالا وارد کند. سقف ارزشی مذکور را هیئت وزیران تصویب می‌کنند. ترخیص کالا در این حالت به شرطی که غیر تجاری باشد مشکلی ندارد.
فهرست کالاهای همراه مسافر را وزارت بازرگانی تهیه و اعلام می‌کند. تمام مقرراتی که گفتیم، شامل حال مسافران مناطق آزاد هم می‌شود.
برای مسافران ایرانی و خارجی که از کشور خارج می‌شوند، محدودیت خاصی وجود ندارد. آن‌ها می‌توانند علاوه‌بر وسیله‌های شخصی خود محصولات داخلی را بدون سقف، در صورت عدم داشتن جنبه تجاری، از کشور خارج کنند. لازم به ذکر است که این کالاها نیز سقف ارزشی مشخصی دارند.
وضع و اخذ هر نوع عوارض، اقلام و کالاهای صادراتی توسط مقامات استانی و محلی از هر شخصی ممنوع است. درصورت بروز تخلف، قانون مرتکبین را تحت پیگرد قرار می‌دهد. دولت این اختیار را دارد که برای تشویق صادرات اعمالی انجام دهد. درراستای این امر بنا به پیشنهاد وزارت بازرگانی و تصویب هیئت وزیران، بودجه سنواتی منظور به‌صورت کمک سود تسهیلات پرداختی، به صادرکنندگان پرداخت می‌کنند.
عوارض ویژه حمایت از تولید
از سال 1373 دولت باید از واردکنندگان تجاری، 1 درصد از وجوه دریافتی را به‌عنوان عوارض ویژه دریافت کند. این وجوه دریافتی بابت حقوق گمرکی، سود بازرگانی تمام کالاهای وارداتی، حقوق گمرکی و سود بازرگانی مقرر هستند. هرسال تمامی این مبلغ‌ها را براساس آیین نامه اجرایی، بابت موارد زیر مصرف می‌کند:
- تشویق و توسعه صادرات کالاهای غیرنفتی
- راه‌اندازی صندوق تضمین صادرات
- آموزش و تبلیغات بازرگانی
هیئت وزیران باید طی دو ماه اقدام به تهیه لایحه قانونی حقوق گمرکی کالاهای وارداتی و اصلاح ماده ۳۷ قانون امور گمرکی نماید. قانون گفته شده، به منظور حمایت از تولیدکنندگان داخلی و تنظیم سیاست بازرگانی کشور، با رعایت حقوق مصرف‌کنندگان است.
صیانت از فرش ایرانی و تهیه آیین نامه اجرایی
برای حمایت از تولید فرش ایرانی ماده‌ای قانونی نیز موجود است. به این منظور، وزارت بازرگانی از صدور فرش‌های 30 رج به بالا بدون شناسنامه از 1/1/1374 جلوگیری کرد. از همین تاریخ، اتاق‌های بازرگانی و معادن به درخواست صادرکننده، به صدور شناسنامه اقدام می‌کند.
وزارت بازرگانی طی یک ماه از ابلاغ این قانون، باید آیین نامه اجرایی را تهیه و به تصویب هیئت وزیران برساند. همچنین این وزارت مسئول حسن اجرای این قانون و آیین نامه اجرایی آن است.
مزایای قوانین صادرات و واردات
قانون مقررات صادرات و واردات با وجود محدودیت‌هایی که دارد، مزایای فراوانی دارد که در ادامه به آن‌ها پرداخته‌ایم:
1- افزایش اطمینان و امنیت در انجام تجارت
با وجود این قوانین، تاجران و بازرگانان مطمئن هستند، کالاهایی که صادر یا وارد می‌کنند، مطابق با قوانین مربوط است.
2- تسهیل در مراحل صادرات و واردات
قوانین مذکور به تنظیم و آسان‌سازی مراحل صادرات و واردات کمک می‌کنند. تعیین مقادیر مجاز، اخذ مجوزها و… از جمله مواردی هستند که با استفاده از این قوانین راحت‌تر انجام می‌شوند.
3- پیشگیری از قاچاق
با تعیین مقادیر مجاز و نظارت بر کالاهای وارداتی، به پیشگیری از قاچاق، این مقررات کمک بزرگی می‌کنند.
4- تشویق به تولید محلی
ایجاد شرایط مناسب برای تولید داخلی و حمایت از تولیدکنندگان، باعث تشویق به تولید و اشتغال می‌شوند.
5- تسهیل در صادرات کالاهای ایرانی
تشویق و حمایت از تولیدکنندگان داخلی، کمک می‌کند تا کالاهای ایرانی به بازارهای جهانی صادر شوند.
6- حمایت از صنایع داخلی
تعیین مقادیر و شرایط ورود و صادرات کالاها، به حفظ و توسعه صنایع داخلی کمک می‌کنند. نظارت دقیق بر واردات کالا، موجب جلوگیری از ورود کالای قاچاق و غیرمجاز می‌شود. همچنین مقدار تخلفات بازرگانی را به حداقل می‌رساند.
الزام وجود قوانین صادرات و واردات
جدا از این که هر کشوری قوانین مشخصی برای صادرات واردات خود دارد. قوانین صادرات و واردات برای اطمینان و امنیت در انجام تجارت اهمیت بسیاری دارند. تنظیم و آسان‌سازی مراحل صادرات و واردات، پیشگیری از قاچاق، تشویق به تولید محلی و حمایت از صنایع داخلی از دستاورهای این قوانین هستند.
تاجران و بازرگانان با رعایت این قوانین، مطمئن هستند، کالاهایی که صادر یا وارد می‌کنند، مطابق با قوانین مربوط است. همین موضوع به تسهیل روند تجارت و حفظ امنیت اقتصادی کشور کمک می کند. ضمن این که موجب کاهش تنش‌ها طی صدور و ورود اقلام مختلف می‌شود.
سخن آخر
با رعایت قانون مقررات صادرات و واردات، تاجران و بازرگانان می‌توانند از امنیت در انجام تجارت خود مطمئن شوند. این قوانین به تنظیم و آسان‌سازی مراحل صادرات و واردات، پیشگیری از قاچاق، تشویق به تولید محلی و حمایت از صنایع داخلی کمک می‌کنند. اطلاع دقیق از قوانین و مقررات صادرات و واردات از هرگونه ابهامات و اشکالات در تجارت پیشگیری می‌کند. ضمن این که باعث بسط و تسریع فرآیندهای تجاری نیز می‌شود. سعی در اطمینان از رعایت این قواعد به بهره‌وری از روندهای تجارت و بازرگانی کشور نیز کمک می‌کند.
سوالات متداول
در این بخش، به تعدادی از سوالات متداول در رابطه با قوانین صادرات و واردات، پاسخ داده‌ایم:
قانون مقررات صادرات و واردات چیست؟
فرآیند صادرات و واردات امری است که نیاز به نظارت و کنترل دارد. از همین رو دولت و سازمان‌های مربوط برای نظارت بهتر به این موضوع، مواد و تبصره‌هایی تحت عنوان قانون مقررات صادرات و واردات تعریف کرده‌اند.
چرا اطلاع از قوانین صادرات و واردات برای تاجران و بازرگانان از اهمیت بالایی برخوردار است؟
آگاهی از قوانین صادرات و واردات برای تاجران و بازرگانان اهمیت زیادی دارد. زیرا این قوانین به آن‌ها کمک می‌کند تا فعالیت‌های تجاری خود را بر اساس قوانین معین شده در کشور مقصد یا مبدأ انجام دهند. تجار با اطلاع از قوانین می‌توانند از مشکلات و جریمه‌های مرتبط با تخلف از قوانین جلوگیری کنند.
چه مواردی در قوانین صادرات و واردات تعیین شده است؟
در قوانین صادرات و واردات، موارد زیر تعیین شده‌اند:
- محدودیت‌های صادرات و واردات
- تعرفه‌ها
- الزامات کنترل کیفیت
- مدارک لازم
- روش‌های پرداخت
- محدودیت‌های ارزی
چگونه می‌توان از مقررات صادرات و واردات بهره برد؟
برای بهره‌برداری از مقررات صادرات و واردات، تاجران و بازرگانان باید با دقت قوانین مربوط را مطالعه کرده و آن‌ها را رعایت کنند. علاوه بر آن استفاده از مشاوران حقوقی یا کارشناسان حوزه تجارت بین‌المللی نیز می‌تواند در این زمینه مفید باشد.
وجود قوانین مقررات صادرات و واردات چه مزیتی دارد؟
قانون مقررات صادرات و واردات برای تجارت و بازرگانی مزایای زیادی دارد. از جمله؛
- افزایش اعتماد مشتریان
- کاهش ریسک‌های مرتبط با تجارت بین‌المللی
- ایجاد رقابت سالم و عدالت در بازار
- تسهیل در پیشرفت و رشد صنایع داخلی
- تقویت اقتصاد کشور
آیین نامه اجرایی چیست؟
آیین نامه اجرایی به خودی خود شامل مقرراتی می‌شود که مقامات صلاحیت‌دار آن را وضع کرده‌اند. از طرفی دیگر، آیین نامه اجرایی قوانین مقررات صادرات و واردات نیز به همین صورت است.
