کار با سامانه, مقاله ها
سامانه نیما چیست؟ نحوه کار سامانه و دریافت ارز نیمایی
سامانه نیما چیست؟ این سامانه برای اولین بار در اواخر زمستان 1396 به‌صورت آزمایشی راه‌اندازی شد و از اردیبهشت 1397 به شکل رسمی آغاز به‌کار کرد. هدف آن مدیریت ارز حاصل از صادرات و تخصیص آن به واردکنندگان واجد شرایط بود، سیستمی که نقطه عطف شفاف‌سازی مبادلات ارزی در اقتصاد ایران به‌حساب می‌آید. در ادامه در خصوص این سامانه توضیحات بیشتری ارائه خواهیم داد.
سامانه نیما چیست؟
سامانه نیما که مخفف «نظام یکپارچه معاملات ارزی» است، یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های ارزی جمهوری اسلامی ایران به‌شمار می‌رود. این سامانه با هدف مدیریت، کنترل و شفاف‌سازی تبادلات ارزی میان فعالان اقتصادی و همچنین هدایت منابع ارزی کشور به سمت مصارف اولویت‌دار طراحی و راه‌اندازی شده است. سامانه نیما یک بستر دیجیتالی و آنلاین تحت نظارت مستقیم بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است و عملاً به‌عنوان پل ارتباطی بین عرضه و تقاضای ارز در سطح کلان فعالیت می‌کند.
در این سامانه، صادرکنندگان موظف‌اند ارز حاصل از صادرات خود را به سامانه نیما تزریق کنند، یعنی ارز خارجی‌ای که از فروش کالا یا خدمات خود در خارج از کشور به‌دست می‌آورند، باید به‌صورت رسمی و شفاف در این سامانه عرضه شود. در مقابل، واردکنندگانی که دارای مجوز رسمی، کارت بازرگانی و ثبت سفارش هستند، می‌توانند در همین بستر اقدام به خرید ارز موردنیاز خود برای واردات کالا یا خدمات نمایند.
سامانه نیما چگونه کار می‌کند
عملکرد سامانه نیما مبتنی بر یک فرآیند ساختاریافته و شفاف است که در آن همه طرف‌های درگیر در تجارت بین‌المللی، از صادرکنندگان و واردکنندگان گرفته تا صرافی‌های مجاز و بانک مرکزی، در یک زنجیره هماهنگ فعالیت می‌کنند. این فرآیند به نحوی طراحی شده که بتواند هم نیاز واردکنندگان به ارز را پاسخ دهد و هم ارز حاصل از صادرات را به چرخه رسمی اقتصاد بازگرداند. برای اینکه بفهمیم سامانه نیما چیست بهتر است نگاهی دقیق تر به سازوکار آن بیندازیم که در ایدامه آمده است.
1. عرضه ارز توسط صادرکنندگان
صادرکنندگانی که کالا یا خدماتی را به خارج از کشور صادر می‌کنند، طبق ضوابط بانک مرکزی موظف‌اند ارز حاصل از صادرات خود را ظرف مدت مشخصی (طبق قوانین ارزی روز) در سامانه نیما عرضه کنند.
- این عرضه می‌تواند به‌صورت یورو، دلار، درهم و سایر ارزهای مجاز باشد
- نرخ اولیه توسط بازار تعیین می‌شود اما تحت نظارت بانک مرکزی قرار دارد
- صادرکنندگان معمولاً با همکاری صرافی‌های مجاز، ارز را در این سامانه به‌فروش می‌گذارند
2. ثبت درخواست ارز توسط واردکنندگان یا متقاضیان خدمات ارزی
واردکنندگانی که نیاز به تأمین ارز دارند، اعم از تأمین مالی برای واردات کالا، ماشین‌آلات، تجهیزات، یا حتی خدمات فنی مهندسی، باید شرایط زیر را داشته باشند:
- کارت بازرگانی معتبر
- ثبت سفارش رسمی در سامانه جامع تجارت ایران
- داشتن مجوز واردات یا قرارداد رسمی برای ارائه خدمات
پس از فراهم بودن شرایط، واردکننده درخواست خود را در سامانه نیما ثبت می‌کند. این درخواست شامل نوع ارز، مبلغ مورد نیاز، مقصد حواله و اطلاعات فنی مربوط به تراکنش است.
3. نقش واسطه‌گری صرافی‌های مجاز
در این مرحله، صرافی‌های مجاز که در سامانه ثبت و تأیید شده‌اند، وارد عمل می‌شوند. آنها به‌عنوان واسطه بین صادرکنندگان و واردکنندگان عمل کرده و فرایند انتقال ارز را مدیریت می‌کنند. صرافی‌ها در سامانه به پیشنهادهای خرید و فروش دسترسی دارند و می‌توانند ارز عرضه‌شده توسط صادرکننده را به واردکننده تخصیص دهند.
- آنها موظف‌اند طبق نرخ مصوب و در چارچوب مقررات ارزی بانک مرکزی عمل کنند
- هرگونه انحراف از نرخ یا تلاش برای سوداگری در این سیستم با نظارت دقیق همراه است
4. تعیین نرخ و کنترل تسویه توسط بانک مرکزی
نرخ ارز در سامانه نیما برخلاف نرخ ثابت دولتی، متغیر است و بر مبنای عرضه و تقاضا در بازار ثانویه تعیین می‌شود. این نرخ که با عنوان نرخ نیمایی شناخته می‌شود، معمولاً بین نرخ رسمی دولتی و نرخ بازار آزاد قرار دارد. بانک مرکزی در اینجا دو نقش مهم دارد:
- نظارت بر قیمت‌گذاری‌ها
- تسویه و رصد تراکنش‌ها
5. تخصیص و انتقال نهایی ارز
پس از طی مراحل فوق، صرافی یا بانک عامل، ارز را به حساب طرف خارجی واردکننده واریز می‌کند یا حواله ارزی را ارسال می‌نماید. در این مرحله، مدارک حمل (فاکتور، بارنامه، ثبت سفارش، و…) نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند تا از صحت معامله اطمینان حاصل شود.
خلاصه چرخه عملیاتی سامانه نیما به زبان ساده
- صادرکننده ارز را در سامانه نیما عرضه می‌کند
- واردکننده درخواست خرید ارز را با مدارک معتبر ثبت می‌کند
- صرافی مجاز بین این دو ارتباط برقرار کرده و تراکنش ارزی را انجام می‌دهد
- بانک مرکزی نرخ نیمایی را تعیین کرده و نظارت نهایی را بر فرآیند اعمال می‌کند
- ارز به‌صورت حواله رسمی به حساب خارجی منتقل می‌شود
تفاوت سامانه نیما و سنا
برای درک دقیق تفاوت سامانه نیما و سنا، ابتدا باید به نقش و عملکرد هر یک در ساختار ارزی کشور نگاه کرد. هر دو سامانه تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کنند، اما هدف، نوع مخاطبان، سطح معاملات و اثرگذاری آنها در بازار ارز کاملاً متفاوت است.
| معیار مقایسه | سامانه نیما | سامانه سنا |
| نوع معامله | معاملات عمده ارزی (حوالجات صادرات و واردات) | معاملات خرد ارزی (خرید و فروش روزمره ارز توسط مردم) |
| مخاطبان اصلی | صادرکنندگان، واردکنندگان، صرافی‌ها، بانک مرکزی | مردم عادی، گردشگران، دانشجویان، صرافی‌ها |
| نوع ارز | حوالجات ارزی بین‌المللی (عمدتاً ارز صادراتی) | اسکناس فیزیکی ارز یا حواله‌های کوچک شخصی |
| نحوه تعیین نرخ ارز | نرخ نیمایی بر پایه عرضه و تقاضا، تحت کنترل بانک مرکزی | نرخ صرافی‌ها بر اساس معاملات روز، میانگین نرخ سنا توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود |
| هدف اصلی | مدیریت منابع کلان ارزی کشور و تأمین ارز واردات رسمی | شفاف‌سازی نرخ ارز بازار آزاد و کنترل سفته‌بازی |
| سطح نظارت | دقیق و متمرکز توسط بانک مرکزی | نظارت عمومی‌تر بر عملکرد صرافی‌ها در سطح خرد |
| رابط کاربری | در اختیار نهادهای رسمی و تجاری با احراز هویت و مجوز | در دسترس عموم مردم از طریق صرافی‌ها |
ارز نیمایی چیست
ارز نیمایی به نوعی از ارز اطلاق می‌شود که در سامانه نیما معامله می‌گردد و از نظر نرخ، بین نرخ ارز رسمی دولتی و نرخ ارز بازار آزاد قرار دارد. این ارز محصول سازوکاری است که بانک مرکزی ایران برای ایجاد تعادل نسبی و کنترل نوسانات بازار ارز طراحی کرده است.
در واقع، نرخ ارز نیمایی بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا در بستر سامانه نیما تعیین می‌شود؛ یعنی زمانی که صادرکنندگان ارز خود را عرضه می‌کنند و واردکنندگان آن را خریداری می‌کنند، این فرآیند باعث شکل‌گیری یک نرخ عادلانه و منطقی‌تر نسبت به نرخ‌های دولتی و آزاد می‌شود.
ارز نیمایی اغلب برای تأمین ارز کالاهای اساسی، مواد اولیه صنعتی، تجهیزات فناوری، و خدمات صادراتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و هدف اصلی آن کاهش فاصله قیمتی بین نرخ دولتی و بازار آزاد است. این ارز کمک می‌کند که از ایجاد نرخ‌های غیرواقعی و سوداگرانه در بازار جلوگیری شود و نوسانات شدید ارز که می‌تواند به اقتصاد کشور آسیب برساند، کنترل گردد.
ارز نیمایی به چه کسانی تعلق می‌گیرد
ارز نیمایی در سامانه نیما تنها به گروه‌های مشخص و واجد شرایط تعلق می‌گیرد و به‌هیچ‌وجه به مصرف‌کنندگان خرد یا افراد عادی تخصیص داده نمی‌شود. افرادی که می‌توانند از ارز نیمایی بهره‌مند شوند عبارتند از:
- دارندگان کارت بازرگانی رسمی
- صادرکنندگان قانونی
- واردکنندگان مجاز
به طور مشخص، ارز نیمایی مختص بازرگانان، شرکت‌های تجاری و فعالان اقتصادی است که در چرخه رسمی تجارت بین‌الملل فعالیت می‌کنند.
شرایط و مدارک لازم جهت معامله در سامانه نیما
برای آن‌که فرد یا شرکت بتواند در سامانه نیما فعالیت کند و معاملات ارزی انجام دهد، لازم است شرایط و مدارک مشخصی را فراهم کند تا ضمن قانونی بودن فعالیت، امکان استفاده از ارز نیمایی را نیز داشته باشد. این شرایط به شرح زیر است:
- داشتن کارت یا شناسه بازرگانی رسمی
- ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت
- فعالیت قانونی مالیاتی و گمرکی
- افتتاح حساب بانکی معتبر مرتبط با تجارت بین‌الملل
- همکاری با صرافی‌های مجاز
لازم به ذکر است که بدون داشتن کارت بازرگانی معتبر و ثبت‌نام رسمی در سامانه جامع تجارت، دسترسی به ارز نیمایی و انجام معاملات در سامانه نیما ممکن نیست. این امر به منظور جلوگیری از معاملات غیرقانونی و حفظ سلامت بازار ارز کشور به‌صورت سخت‌گیرانه اعمال می‌شود.
نحوه معامله در سامانه نیما
معامله در سامانه نیما روندی دقیق و ساختاریافته دارد که تمامی مراحل آن به‌صورت دیجیتال و تحت نظارت کامل بانک مرکزی انجام می‌شود تا از شفافیت و صحت معاملات اطمینان حاصل گردد. فرآیند معامله در سامانه نیما به صورت زیر انجام می‌شود:
1. عرضه ارز توسط صادرکننده:
صادرکنندگان کالا یا خدمات، ارز حاصل از فروش صادراتی خود را در سامانه نیما عرضه می‌کنند. این عرضه باعث می‌شود ارز به‌صورت رسمی و شفاف وارد چرخه اقتصادی کشور شود و منابع ارزی برای واردات قانونی تأمین گردد.
2. ثبت درخواست تامین ارز توسط واردکننده:
واردکنندگان، پس از نیاز به ارز، درخواست خود را در سامانه ثبت می‌کنند. این درخواست‌ها باید با ارائه مستندات قانونی و مجوزهای مربوطه همراه باشد تا صحت و مشروعیت آن تایید شود.
3. واسطه‌گری صرافی‌های مجاز:
صرافی‌های مورد تایید بانک مرکزی به‌عنوان واسطه در این معاملات عمل می‌کنند. آنها نقش مهمی در تسهیل فرآیند پرداخت و تسویه ارز دارند و اطمینان می‌دهند که معاملات در چارچوب مقررات صورت می‌گیرد.
4. اعمال نرخ نیمایی و تسویه نهایی توسط بانک مرکزی:
بانک مرکزی نرخ ارز نیمایی را که بر اساس عرضه و تقاضا در سامانه شکل گرفته، اعمال کرده و فرایند تسویه نهایی معاملات را کنترل می‌کند. این نظارت باعث می‌شود که نرخ‌ها منصفانه و نزدیک به واقعیت بازار باشند.
هدف از ایجاد سامانه نیما
سامانه نیما با اهداف کلان و راهبردی ایجاد شده است که به‌طور ویژه در جهت سامان‌دهی بازار ارز و بهبود وضعیت تجارت خارجی کشور ایفای نقش می‌کند. مهم‌ترین اهداف این سامانه عبارتند از:
- شفاف‌سازی بازار ارز: بانک مرکزی با استفاده از سامانه نیما، امکان نظارت دقیق و لحظه‌ای بر معاملات ارز را دارد. این شفافیت کمک می‌کند که از معاملات غیررسمی و غیرشفاف جلوگیری شده و بازار به سمت تعادل سوق داده شود.
- کشف نرخ واقعی ارز: از طریق عرضه و تقاضای واقعی در سامانه، نرخ ارز نیمایی به‌عنوان معیاری منصفانه و دقیق‌تر نسبت به نرخ‌های دولتی یا بازار آزاد کشف می‌شود که شرایط بهتری برای برنامه‌ریزی اقتصادی ایجاد می‌کند.
- ثبات نرخی و کنترل نوسانات: سامانه نیما با مدیریت عرضه و تقاضا، مانع از نوسانات شدید و هیجانی در بازار ارز می‌شود که می‌تواند به بحران‌های ارزی و بی‌ثباتی اقتصادی منجر گردد.
- سامان‌دهی و اعتباربخشی به فعالان بازار ارز: فقط فعالان دارای مجوز و قانونی در سامانه می‌توانند حضور داشته باشند، بنابراین این بستر باعث ارتقای کیفیت و اعتبار فعالیت‌های ارزی می‌شود.
- کاهش قاچاق ارز و خروج غیرقانونی سرمایه: کنترل دقیق معاملات ارزی باعث می‌شود جریان ارز به‌صورت قانونی و شفاف منتقل شود و از قاچاق ارز و خروج غیرمجاز سرمایه جلوگیری شود.
- تأمین ارز تجاری از منابع صادراتی: یکی از اهداف مهم، ارتباط مستقیم بین ارز حاصل از صادرات با نیاز واردات است تا تعادل در تجارت خارجی کشور برقرار شود و منابع ارزی بهینه مصرف گردد.
تاثیر سامانه نیما و ارز نیمایی بر مبادلات کالا و بورس
سامانه نیما و ارز نیمایی تأثیرات چشمگیری در حوزه‌های مختلف اقتصادی، به‌ویژه در بازار کالا و بورس دارند که می‌توان آنها را به شرح زیر بیان کرد:
- تسهیل واردات کالاهای اساسی و ضروری: وجود ارز نیمایی باعث می‌شود واردکنندگان بتوانند با نرخ منصفانه ارز، کالاهای اساسی و مواد اولیه مورد نیاز کشور را تهیه کنند. این موضوع از کمبود و افزایش قیمت کالاها جلوگیری کرده و قاچاق را کاهش می‌دهد.
- افزایش شفافیت و کاهش بی‌ثباتی در بورس: نرخ ارز نیمایی به‌عنوان یک معیار شفاف و قابل اتکا، در تحلیل‌های بنیادی شرکت‌های بورسی که در حوزه واردات و صادرات فعالیت دارند، نقش کلیدی دارد. این شفافیت باعث کاهش ریسک‌های ناشی از تغییرات ناگهانی نرخ ارز می‌شود و سرمایه‌گذاران را در تصمیم‌گیری‌ها یاری می‌کند.
- کاهش ریسک نرخ ارز و ارتقای پیش‌بینی‌پذیری: با وجود سامانه نیما، شرکت‌ها می‌توانند پیش‌بینی بهتری از هزینه‌های ارزی خود داشته باشند که باعث بهبود مدیریت مالی و برنامه‌ریزی دقیق‌تر در فعالیت‌های تجاری می‌شود. این موضوع به نوبه خود باعث افزایش ثبات و رشد اقتصادی می‌گردد.
مزایای استفاده از سامانه نیما
استفاده از سامانه نیما برای فعالان اقتصادی و کل اقتصاد کشور، مزایای متعددی به همراه دارد که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
- شفافیت بالا در معاملات ارزی: تمامی معاملات در سامانه تحت نظارت بانک مرکزی و با مکانیزم‌های کنترل دقیق انجام می‌شود که از سوءاستفاده‌ها و تخلفات جلوگیری می‌کند و باعث افزایش اعتماد در بازار می‌شود.
- کاهش ریسک و نوسانات ارزی: با اعمال نرخ نیمایی و کنترل بازار، نوسانات شدید ارز که می‌تواند به زیان فعالان تجاری و اقتصادی منجر شود، به حداقل می‌رسد. این موضوع کمک می‌کند تا فعالان اقتصادی با اطمینان بیشتری فعالیت کنند.
- دسترسی عادلانه به ارز: ارز نیمایی بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و همه فعالان دارای شرایط قانونی، امکان دسترسی به آن را دارند؛ این امر باعث توزیع منصفانه‌تر منابع ارزی می‌شود.
- حمایت از صادرکنندگان واقعی: سامانه نیما به صادرکنندگانی که واقعاً ارز حاصل از صادرات را عرضه می‌کنند، امکان بهره‌مندی از بازار رسمی ارز را می‌دهد و از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌کند.
- یکسان‌سازی و رقابتی کردن نرخ ارز: با وجود سامانه نیما، نرخ ارز در بازارهای رسمی و ثانویه به سمت یکسان‌سازی حرکت می‌کند و رقابت سالم‌تری بین عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد که به بهبود کارایی بازار کمک می‌کند.
سخن آخر
سامانه نیما را می‌توان نقطه عطفی در نظم‌دهی به ساختار ارزی کشور دانست: از عرضه ارز حاصل از صادرات تا تخصیص به نیازمندان وارداتی. این نظام یکپارچه علاوه بر افزایش شفافیت و کنترل تقاضا، مسیر تجارت رسمی را تسهیل کرده و باعث ثبات بیشتر در بازار ارز و کالا شده است. ارزیابی عملکرد آن در آینده بسته به توسعه زیرساخت‌ها و همکاری فعالان اقتصادی بستگی دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص می‌توانید به سامانه دریچه تجارت مراجعه کنید.
